به طور کلی کولر گازی وظیفه جذب هوای گرم داخل  و تولید هوای خنک و مطبوع از طریق فرایند تبخیر مایع مبرّد به گاز در اواپراتور کولر را دارا می باشد. کولر گازی از یک بخارکننده جهت جذب گرمای هوا (اواپراتور)، یک کمپرسور جهت متراکم کردن گاز مبرّد، یک کندانسور بیرونی جهت خنک کردن مبرد، شیر انبساط تشکیل گردیده است .کولر های گازی را می توان به دو دسته  کولرهای دو تکه یا همان اسپلیت ها و کولر گازی یک تکه (پنجره ای یا پرتابل) تقسیم بندی نمود

کولر گازی معتبر

کولر گازی دو تکه یا همان اسپلیت ها از دو پنل داخلی و پنل خارجی (کندانسور) تشکیل گردیده است.

کولر های گازی یا آنچه در بازار به آن اسپلیت نیز گفته می شود، نوعی از دستگاه های سرمایشی است که امروزه جای دستگاه های سرمایشی قدیمی مثل کولرهای آبی و پنکه های سقفی را گرفته است. این دستگاه تهویه مطبوع به کمک سیستم تبرید تراکمی کار می کند و برای استفاده در محیط های کوچک تا سالن های بزرگ مناسب است. بیشتری استفاده از این کولرها در محیط های خانگی و آپارتمانی است. یعنی مکان هایی که کمتر امکان نصب دیگر دستگاه های سرمایشی مثل چیلرها، هواسازها و … را دارا هستند و به خاطر معایبی که کولرهای آبی دارند، تمایل دارند از یک سیستم تهویۀ مطبوع دیگر بهره ببرند. در این مقاله کولر گازی یا اسپلیت چیست قصد داریم بیشتر دربارۀ این دستگاهها گفت و گو کنیم و سپس انواع کولر های گازی یا اسپلیت و نحوۀ عملکرد آن ها را مورد بررسی قرار دهیم.
آشنایی با اسپلیت

کولرهای گازی از جمله دستگاه های تهویۀ مطبوع به شمار می روند که به کمک سیستم تبرید تراکمی سیال مبرد عمل سرمایش را انجام می دهند. البته با این تفاوت که اغلب دستگاه های سرمایشی تبرید تراکمی مثل چیلرها، مینی چیلر ها، فن کویل ها، هواسازها و … بیشتر در مکان های بزرگ کارایی دارند. ولی از کولرهای گازی می توان در محیط های خانگی و فضاهای کوچک ساختمانی نیز بهره برد. حتی از کولرهای گازی پرتابل می توان در شرایط اضطراری استفاده نمود و سپس در صورت لزوم آن را جا به جا کرد. همین موضوع سبب شده تا کولر گازی مورد توجه صاحبان املاک و خانه های آپارتمانی و ویلایی کوچک قرار بگیرد.

انواع کولر گازی

جان گوری پزشک و مخترع در سال ۱۸۴۰ به این موضوع پی برد که هوای گرم باعث ایجاد بیماری‌های پوستی، مالاریا و تنگی نفس می‌شود.
خیلی از مردم به خاطر گرمای زیاد در فلوریدا جان خود را از دست دادند و در این شهر بیماری‌های زیادی شایع شد.
این امر باعث شد پزشک بزرگ شهر فلوریدا(جان گوری) برای حل مشکل بیمارستان تحقیقات خود را برای خنک کردن محیط شروع کند.
برای همین جان گوری دستور داد که در شهر فلوریدا مردم از سیستم‌های خنک کننده استفاده کنند.
اما سیستمی‌در آن زمان اختراع نشده بود که بتواند محیط خانه را خنک کند.

برای همین مردم نیاز داشتند که از یخ‌های بزرگ برای خنک کردن محیط استفاده کنند.
یخ‌های بزرگی که از دریاچه‌های یخ زده شمال ایالات متحده آمریکا قرار بود به فلوریدا برسد هزینه ی زیادی را در بر داشت.
از این رو جان گوری تصمیم گرفت که یک سیستم مصنوعی برای خنک کردن محیط بسازد.
برای اولین بار جان گوری توانست با ساخت یک کمپرسور آب و بخار را به یخ تبدیل کند.
این اولین جرقه ی تاریخ ساخت کولر گازی بود و در سال ۱۸۵۱ این اختراع به اسم جان گوری ثبت شد.

انواع کولر گازی

فرض کنید تمام کولرهای گازی عین هم باشند در یک اندازه و ظرفیت یکسان.
خیلی از افراد نیاز به ظرفیت بالا ندارند و می‌خواهند از یک کولر گازی کوچکی برای خنک کردن اتاق خود استفاده کنند.
پس با این وجود اگر تمام مدل‌ها یک ظرفیت یکسان داشته باشند این شخص از خرید کولر گازی منصرف می‌شود.
از این رو کمپانی‌های سازنده کولر گازی برای اینکه مشتریان خود را از دست ندهند کولرهای گازی را در انواع مختلف طراحی کرده اند که هر فرد بتواند از این دستگاه در محیط‌های مختلف استفاده کند.
موارد زیر از انواع کولرهای گازی موجود در بازار جهانی است.

یونیت یا مدل پنجره ای
مدل اسپلیت یا دو تکه
کولر گازی مدل پرتال
داکت اسپلیت
کولرهای گازی مولتی اسپلیت
مدل سقفی و زمینی
کولرهای گازی مرکزی(ایستاده)

یونیت یا مدل پنجره ای

یونیت یا مدل پنجره ای

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

همانطور که در بخش بالا به این موضوع اشاره کردیم بعضی از افراد فضای زیادی برای نصب کولرهای گازی ندارند برای همین لازم است از مدل دیگری برای خنک کردن محیط خانه استفاده کنند.
برای نصب کولرهای گازی پنجره ای لازم است در پشت پنجره یا در حفره‌های داخلی دیوارهای بیرونی ساختمان این دستگاه به صورت استاندارد نصب کنید.
سیستم یونیت به این صورت طراحی شده است که در پشت دستگاه یک فن برای مکش هوای گرم به داخل کمپرسور پنل جلوی کولر قرار گرفته شده است.
با تغییر دمای گرم به دمای سرد محیط ساختمان با این دستگاه کوچک کاملاً خنک می‌شود.
جالب است که بدانید همین مدل پنجره ای نیز انواع مختلفی با توان ظرفیت کم و زیاد دارد که می‌توانید بر اساس توانی که از کولر می‌خواهید یکی از انواع کولرهای گازی را خریداری کنید.
مدل اسپلیت یا دو تکه

مدل اسپلیت یا دو تکه

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

کولر بی مجرا و مینی اسپلیت نامی‌است که بیشتر متخصصین به مدل‌های کولر گازی اسپلیت اختصاص می‌دهند.
بیشتر این مدل کولرهای گازی مناسب مکان‌های بزرگ است چرا که قرار است دمای محیط در تمام مکان به صورت یکنواخت باشد.
از این رو در سالن‌های بزرگ هتل‌ها و مجتمع‌های مسکونی که دمای محیط لازم است که به صورت یکنواخت باشد این مدل دستگاه را به کار می‌گیرند.
یکی از مزایای کولرهای گازی اسپلیت این است که می‌توانید علاوه بر فصل تابستان در فصل زمستان هم از آن برای گرم کردن محیط سالن و ساختمان از دستگاه استفاده کنید.
این مدل کولر گازی در انواع مختلفی روانه بازار شده است که می‌توانیم به مدل‌های زیر نیز اشاره کنیم.

دیواری
سقفی و زمینی
کانالی
کاستی
ایستاده
مینی اسپلیت

کولر گازی مدل پرتال

کولر گازی مدل پرتال

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

همانطور که در بخش بالا اشاره کردیم کولرهای گازی به دو گروه تقسیم می‌شوند.
کولرهای گازی یک تکه و دو تکه.
کولرهای گازی پنجره ای و پرتال هر دو از گروه کولرهای گازی یک تکه ای هستند.
از نظر عملکرد کولر می‌توان گفت تقریباً مدل پنجره ای و پرتال عملکردی شبیه به هم دارند چرا که از یک گروه هستند.
از معایب کولرهای گازی پرتال باید گفت متأسفانه سر و صدایی که از سیستم به گوش می‌رسد بسیار آزار دهنده است.
اما یکی از مزایای کولرهای گازی پرتال این است که می‌توانند محیط سالن را تا ۵۰۰ فوت را خنک کنند.
اغلب افراد وقتی از این مدل استفاده می‌کنند که نتوانند مدل پنجره ای کولر گازی را نصب کنند.
داکت اسپلیت

کمپرسور کولر های گازی

کمپرسور دستگاهی است که وظیفۀ فشرده سازی سیال مبرد را بر عهده دارد. همین طور که گفتیم برای انتقال گرما از محیط خنک تر به محیط گرم تر نیاز است که کاری روی سیستم انجام شود. انرژی لازم برای حرکت سیال مبرد در طول سیکل تبرید تراکمی را کمپرسور تأمین می کند. کمپرسورهای به کار رفته در کولرهای قدیمی اغلب از نوع پیستونی رفت و برگشتی بودند. اما این کمپرسورها سر و صدای بالایی دارند و هربار که کولر گازی شروع به کار کند، انرژی بالایی در زمان استارت مصرف می نمایند. به همین خاطر امروزه این کمپرسورها را با انواع جدیدتر مثل کمپرسورهای اسکرال و روتاری جایگزین کرده اند. در نسل جدیدتر کولرهای گازی از کمپرسورهای اینورتردار استفاده می‌شود. این کمپرسورها می توانند با سرعت های متغیر کار کنند. به این شکل دیگر نیازی نیست هربار کمپرسور کولر از کار بیفتد و دوباره از نو استارت بخورد، بلکه فقط سرعت دوران آن کاهش می‌یابد.

کندانسور اسپلیت

زمانی که سیال مبرد توسط کمپرسور فشرده می شود، دمای آن هم بالا خواهد رفت و به صورت گاز داغ در می آید. کندانسورهای کولر گازی به صورت هوا خنک طراحی می شوند و این وظیفه را دارند که دمای سیال مبرد را در فرایندی فشار ثابت کاهش دهند. به شکلی که سیال مبرد در حالت در حالت مایع اشباع در بیاید.

شیر انبساط کولر گازی

پس از اینکه سیال مبرد از کندانسور خارج شد، از یک شیر انبساطی عبور داده می شود. این عمل باعث می گردد که فشار سیال به یک باره افت کند و به خاطر افزایش حجمی که اتفاق می افتد، به صورت کامل به بخار تبدیل شود.

اواپراتور اسپلیت

پس از اینکه سیال مبرد به گاز اشباع تبدیل شد، به کمک اواپراتور در تماس با هوای محیط داخل قرار می گیرد. این عمل باعث می شود که گرمای محیط خانه به سیال مبرد منتقل شود. زیرا دمای سیال از دمای محیط پایین تر است. این عمل به کمک یک دمنده انجام می گیرد که هوای محیط را مکیده، از روی لوله های اواپراتور عبور می دهد و پس از خنک شدن دوباره آن را به محیط بر می گرداند. سیال مبرد نیز پس از عبور از اواپراتور کولر گازی به کمک خط لوله به کمپرسور دستگاه بر می گردد.

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

داکت اسپلیت‌ها یکی از مدل‌های کولر گازی است که بیشتر این مدل را به نام کولر گازی کانالی می‌شناسند.
دستگاه داکت اسپلیت‌ها تقریباً شبیه به کولرهای گازی سقفی و زمینی هستند.
جالب است که بدانید این مدل را به عنوان یکی از انواع کولرهای گازی اسپلیت نیز در نظر می‌گیرند.
برای نصب کولرهای گازی داکت اسپلیت لازم است که حتماً در داخل سقف‌های کاذب ساختمان دستگاه را نصب کنید.
اما برای اینکه در تمام اتاق‌ها از امکانات دستگاه بهره مند شوید باید حتماً سیستم کانال کشی ساختمان را انجام دهید.
از مزایای دستگاه داکت اسپلیت می‌توانیم به اشغال نکردن محیط ساختمان اشاره کنیم.
کولرهای گازی مولتی اسپلیت

کولرهای گازی مولتی اسپلیت

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

مولتی اسپلیت همانند کولرهای گازی اسپلیت دارای چند پنل است.
اما تفاوتی بین این دو وجود دارد.
در مولتی اسپلیت‌ها شما از دو پنل داخلی استفاده می‌کنید.
این در حالی است که اسپلیت‌ها فقط از یک پنل داخلی برای خنک کردن محیط ساختمان استفاده می‌کند.
از نظر بیشتر مردم مولتی اسپلیت‌ها بهترین دستگاه تهویه مطبوع است.
مدل سقفی و زمینی

مدل سقفی و زمینی

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

برای حل مشکل بعضی از مشتریان کمپانی‌های سازنده کولر گازی مدل سقفی و زمینی را نیز به جمع این دستگاه اضافه کرده اند.
با این کار علاوه بر اینکه مشتریان از امکانات کولرهای گازی استفاده می‌کنند، این کار باعث می‌شود افراد زیادی هزینه‌های بیهوده برای خرید دستگاه تهویه مطبوع را متحمل نشوند.
این نوع کولرهای گازی در سقف کاذب و بر روی زمین نیز قابل نصب هستند.
کولرهای گازی مرکزی(ایستاده)

کولرهای گازی مرکزی(ایستاده)

کولر گازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟

کولرهای گازی ایستاده از نظر ظرفیت بازدهی هوای خنک به محیط بسیار توانایی بسیار بالایی را دارند.
کمپانی کولرهای گازی این مدل را برای خنک کردن سالن‌های بزرگ مثل هتل‌ها، خوابگاه‌ها، دانشگاه‌ها و.. طراحی و تولید کرده است.
متأسفانه این کولر گازی قابل نصب بر روی دیوار، سقف کاذب و.. نیست و فقط باید در گوشه ای از ساختمان قرار بگیرد.
کولر گازی چگونه کار می‌کند؟

یخچال برای سرد کردن از گاز فریونی استفاده می‌کند و دستگاه‌های کولر گازی نیز با تبدیل گاز به مایع و برعکس سرما را تولید می‌کنند.
بگذارید جزئیات را به صورت کامل توضیح دهیم.
کمپرسور یکی از اجزای کولر گازی است.
هنگامی‌که گاز خنک کننده در درون کمپرسور متراکم می‌شود، تحت فشار کندانسور قرار می‌گیرد و گرمای خود را از دست می‌دهد.
گاز به مایع تبدیل می‌شود و از شیر انبساط این مایع عبور می‌کند و در پایان به اواپراتور هدایت داده می‌شود.
در اینجا دوباره مایع به حالت گاز تبدیل می‌شود و گاز توسط اواپراتور محیط را سرد می‌کند.

در صورتی که از سیستم گرمایشی کولر گازی بخواهید استفاده کنید نحوه عملکرد کولر گازی به این صورت است.
همانطور که گفتیم گاز به مایع تبدیل می‌شود اما در حالت گرمایشی گاز خنک کننده در کمپرسور قرار می‌گیرد و مستقیماً به سمت اواپراتور می‌رود.
در این هنگام گاز گرمای خود را از دست می‌دهد این گرما توسط اواپراتور به محیط انتقال داده می‌شود و محیط گرم می‌شود.

در سطح اولیه تفاوت های اساسی فیزیکی وجود دارد که بین سیستم های تهویه مطبوع تجاری و مسکونی وجود دارد. وقتی صحبت از تهویه مطبوع مسکونی می شود ، این واحد به طور کلی دارای ماهیت مرکزی است که از طریق مجاری مختلف به سراسر ساختمان متصل می شود. به همراه کانال ها ، کندانسور و اپراتور به طور کلی در مکان های مختلف ملک قرار دارند ، تا اطمینان حاصل شود که جریان هوا مطلوب در سراسر ساختمان رخ می دهد. اکنون که به تهویه مطبوع تجاری می رسیم ، برای این نوع تهویه مطبوع به طور کلی ترکیبی از هر دو واحد خنک کننده و گرمایشی در پشت بام قرار داده شده است تا صداهای غیرضروری در محیط کار ایجاد مزاحمت نکند. با توجه به این واقعیت که واحدی که به طور کلی در پشت بام قرار می گیرد ، در نهایت فضای زیادی را که بیشتر با نیازهای مشاغل سازگار است ، صرفه جویی می کند ، جایی که ممکن است محدودیت فضا باشد. بنابراین ، فقط با توجه به اختلافات ساختاری که بین این دو وجود دارد ، تعیین مرز واحدهای تهویه مطبوع مسکونی و تجاری بسیار آسان است.

https://lograno.com/

https://lograno.com/%d8%af%d8%a7%da%a9%d8%aa-%d8%a7%d8%b3%d9%be%d9%84%db%8c%d8%aa/

https://lograno.com/%da%86%db%8c%d9%84%d8%b1/

https://lograno.com/%da%a9%d9%88%d9%84%d8%b1-%da%af%d8%a7%d8%b2%db%8c/

https://lograno.com/%d9%81%d9%86-%da%a9%d9%88%db%8c%d9%84/

۲٫ تفاوت در نیازهای برق برای سیستم تهویه مطبوع

پس از صحبت در مورد تفاوت های فیزیکی موجود بین دو نوع سیستم واحد تهویه مطبوع ، اجازه دهید ادامه دهیم و در مورد تفاوت کمی که در نیازهای برق رخ می دهد صحبت کنیم ، جایی که اختلاف در مقدار توان واحد تهویه مطبوع برای یک ساختمان رخ می دهد بکشید تا بتوانید فضا را خنک کنید. وقتی به اندازه های معمولی ساختمان نگاه می کنید ، و یک خانه متوسط چیزی در حدود ۲۸۰۰ فوت است ، در حالی که مساحت متوسط ​​هر مجتمع تجاری تقریباً به ۱۸۰۰۰ فوت می رسد بنابراین این تهویه مطبوع تجاری باید به شکلی ایجاد شود که بسیار قدرتمندتر باشد تا بتواند فضاهای ایجاد شده در آن را خنک کند.

دلیل دیگر وجود چنین اختلاف مصرف برق در این دو فضا این است که وقتی به فضاهای تجاری فکر می کنید ، تهویه مطبوع در آنجا باید به گونه ای ایجاد شود تا راحتی افرادی را که مشغول تجارت هستند فراهم سازد ، خواه کارمندان شما باشند یا مشتریانی که از آن بازدید می کنند ، البته ، اکنون ، تعدادی از افراد در فضای تجاری همیشه بیشتر از تعداد افراد در فضای مسکونی خواهند بود. در حالی که تهویه مطبوع مسکونی همیشه با در نظر گرفتن متوسط ​​تعداد ساکنان یک خانه ایجاد می شود ، وقتی در مورد یک مجتمع تجاری صحبت می کنید ، هرگز ضمانت یا تعداد معینی از افرادی که از نظر سکونت به آنجا رفت و آمد می کنند وجود ندارد ، از این رو شما همیشه باید سیستم تهویه مطبوع را ایجاد کنید و حد بالایی را در نظر داشته باشید تا حداکثر راحتی در ماه های تابستان و در واقع در تمام طول سال وجود داشته باشد. از این رو ما نمی توانیم تأکید کافی بر میزان اهمیت درخواست متخصصان حرفه ای تهویه مطبوع برای رسیدگی به نیازهای مسکونی و تجاری تجاری داشته باشیم.

این سیستم مخفف حروف ابتدایی ‘Heating, Ventilating and Air Conditioning میباشد.

سیستم تهویه مطبوع HVAC به مجموعه فن آوری‌های مربوط به «گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع» اطلاق می‌شود.

اگر یک مدیر شبکه هستید یا حتی اگر یک کاربر ساده کامپیوتر هستید حتما به این موضوع دقت کرده اید که کامپیوتر شما بر روی خودش یک یا چندین FAN دارد ، کامپیوتر شما در محیط هایی که دارای رطوبت بسیار زیاد هستند ممکن است دچار اتصالی و خرابی و به قول خودمان سوختگی قطعات شوند ، کامپیوترهای شما در اثر گرمای زیاد ممکن است قطعات خودشان را تخریب شده ببینند و مثلا CPU یا هارد دیسک شما ممکن است بسوزد و به همین دلیل است که همیشه توصیه می شود میزان رطوبت هوا ، گرما یا دمای هوا و گردش هوا برای جلوگیری از ورود گرد و غبار در کامپیوتر را همواره باید در نظر داشته باشید.

حالا تصور کنید که شما یک کامپیوتر کوچک یا لپتاپ ندارید بلکه ده ها یا شاید صدها سرور فیزیکی قدرتمند با تعداد Power Supply های زیاد و برق های اضطراری و رک های زیاد و …. را در قالب یک مرکز داده یا اتاق سرور در کنار هم قرار داده اید و اینها بصورت یکجا شروع به فعالیت و تولید گرما و حرارت می کنند و این محیط کاملا بسته و مسدود شده است و راهی برای ورود و خروج هوا وجود ندارد ، شک نکنید که آنقدر CPU های سرورهای شما داغ می کند که در کسری از ساعت حداقل چند سرور شما دمایی بالای ۱۰۰ درجه پیدا می کنند و در اینجاست که مفهومی به نام HVAC یا سیستم های تهویه مطبوع به کمک مراکز داده یا اتاق های سرور می آیند.

HVAC مخفف واژه های Heating یا گرمایش ، Ventilation یا تهویه و Air Conditioning یا تهویه مطبوع می باشد.

این مفهوم یا بهتر بگوییم تجهیزات در واقع قبل از ورود سرورها در اتاق سرور یا مرکز داده شما مستقر می شوند و همانطور که از نامشان هم پیداست برای کنترل کردن دما ، رطوبت ، گرد و غبار و فیلترینگ هوای پاک و البته خنک کردن سرورها و تجهیزات مورد استفاده قرار می گیرند . HVAC یک سیستم کامل است که در تمامی مراحل اجرایی یک مرکز داده اعم از انتخاب سخت افزارها ، کابل کشی ، ذخیره سازی داده ها ، تجهیزات اطفاء حریق و حتی سیستم های امنیت فیزیکی باید در نظر گرفته شوند و از قبل طراحی شده باشند .

این روزها بدون HVAC امکان استفاده از یک مرکز داده تقریبا وجود ندارد ، ساده ترین نوع HVAC وجود یک کولر گازی در اتاق یا مرکز داده است که دمای هوا را بسیار خنک و چه بسا باید سرد نگه دارد ، شما اگر در حال طراحی یک شبکه هستید حتما باید موارد مربوط به HVAC را در طراحی مرکز داده خودتان در نظر داشته باشید و پیمانکار مناسب را برای این مورد انتخاب کنید.

بدون استثناء تقریبا همه دستگاه ها و تجهیزات سخت افزاری که در محیط های مراکز داده مورد استفاده قرار می گیرند قدرت تحمل مشخصی در برابر میزان دما و رطوبت از خودشان نشان می دهند و به همین دلیل است که پیمانکار مرکز داده قبل از انتخاب تجهیزات HVAC باید تا حدودی در خصوص نوع سرورها و تجهیزات مورد استفاده و میزان انرژی مصرفی آنها اطلاعات داشته باشد. HVAC یک کولر گازی ساده نیست بلکه یک مجموعه از فرآیند ها است که از سقف یک مرکز داده گرفته تا کف و دیوارها همگی را شامل می شود .

سقف های ضد حریق و کاذب که لوله کشی های سرمایشی از آنها عبور کرده باشد و حتی در بین رک ها FAN هایی که باید وجود داشته باشند و قدرت آنها در تهویه کردن هوای داخل RACK و …. میزان تهویه و تسویه هوا و قدرت کولر گازی با توجه به اندازه محیط و .. از جمله مواردی است که در یک سیستم HVAC باید به درستی طراحی شوند ، بعضا دیده شده است خروجی آب کولر گازی اتاق سرور یا مرکز داده به درون کف کاذب وارد می شود و رطوبت محیطی جذب و به کف اتاق منتقل می شود

که در برگیرنده فناوری‌های مربوط به ایجاد آسایش از طریق تهویه و ایجاد شرایط دمایی مطبوع برای محیط‌های داخلی ساختمان است. طراحی سیستم‌های اچ‌وی‌ای‌سی یکی از زیرگروه‌های اصلی مهندسی مکانیک و بر اساس اصول ترمودینامیک، مکانیک شاره‌ها و انتقال گرما شکل گرفته‌است. گاهی بحث مربوط به سردسازی (Refrigeration) نیز به آن اضافه می‌شود و نام آن به صورت اچ‌وی‌ای‌سی‌آر (HVACR) یا اچ‌وی‌ای‌سی و آر (HVAC&R) بیان می‌شود حتی در برخی موارد بحث تهویه (ventilating) از آن حذف شده و به صورت اچ‌ای‌سی‌آر (HACR) نیز به‌کار می‌رود. اچ‌وی‌ای‌سی نقش مهمی در طراحی ساختمان‌های اداری و صنعتی متوسط تا بزرگ مانند آسمان‌خراش‌ها و محیط‌های دریایی مانند آکواریوم‌ها، که ایمنی و سلامت محیطی تابع تغییرات رطوبتی و دما است، دارد.

سیستم تهویه مطبوع HVAC

گرمایش، سرمایش و تهویه

گرمایش، سرمایش و تهویه یکی از حوزه‌های حرفه‌ای مهندسی مکانیک (سیالات) است.

هدف از طراحی برقراری تعادل میان آسایش در محیط‌های داخل ساختمان با عوامل دیگری چون هزینه نصب و راه‌اندازی، سهولت نگهداری و بهره‌وری انرژی است. سامانه دربرگیرنده تعداد بسیار زیادی از عبارت ‌ها و کلمات اختصاری تخصصی است که بسیاری از آن‌ها در این واژه‌نامه به‌طور خلاصه توضیح داده شده‌اند.

اختراع دستگاه‌های مرتبط با سیستم تهویه مطبوع

اختراع دستگاه‌های مرتبط با سیستم تهویه مطبوع HVAC اچ‌وی‌ای‌سی هم‌زمان با شروع انقلاب صنعتی، بهره‌گیری از روش‌های جدید مدرن سازی، دستیابی به بهره‌وری بالاتر و ایجاد سیستم‌های کنترل توسط مخترعان و شرکت‌های مختلف در سراسر جهان به‌طور پیوسته آغاز شد. ارتباط سه عامل گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع باعث فراهم آوری آسایش حرارتی در ساختمان‌ها، کیفیت مناسب هوای داخل ساختمان‌ها و هزینه‌های مناسب مربوط به نصب، راه‌اندازی و تعمیر و نگهداری این سیستم‌ها گردید. این سیستم‌ها عمل تهویه را با کاهش نفوذ هوا و حفظ فشار میان محیط‌های مرتبط با هم انجام می‌دهند. چگونگی پخش و جمع‌آوری هوا در محیط‌ها، باعنوان سامانه «توزیع هوا در محیط» شناخته می‌شود. سرمایه‌گذاری جهانی در صنعت سیستم تهویه مطبوع HVAC اچ‌وی‌ای‌سی از طریق ایجاد فرصت‌های شغلی برای راه‌اندازی و برای راه‌اندازی و تعمیر و نگهداری، طراحی و ساخت، ساخت و فروش قطعات و آموزش و تحقیقات در این سیستم‌ها صورت می‌گیرد.

محل کار سیستم تهویه مطبوع HVAC

اجزای سیستم تهویه HVAC معمولاً در محیطی گرم، تاریک و مرطوب کار می‌کنند که شرایط مطلوب رشد انواع قارچ و باکتری است. آلودگی قارچی بوهایی را به وجود می‌آورد که کارایی سیستم را پایین می‌آورد. در آزمایش‌های انجام شده برای مقایسه کارکرد آلومینیوم و مس، دکتر کی ول(Keevil) و همکارانش در سپتامبر ۲۰۱۰ در بیرمنگام، نتیجه تحقیق را اعلام کردند؛ مس با سرکوب رشد باکتری و کپک، سلامت سیستم را تأمین می‌کند. مس همچنین، از جوانه زنی اسپورهای موجود جلوگیری کرده و خطر آزاد شدن اسپورها را کاهش می‌دهد. مس جایگزین ارزشمندی به جای آلومینیوم است، به ویژه در بیمارستان‌ها که بیماران مستعد عفونت‌های قارچی می‌باشند. این ادعا طی سال‌های ۲۰۰۷ تا۲۰۱۲ توسط EPA تأیید شد و به ثبت رسید.

آزمایش دیگر از سوی وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا، توسط دکتر اشمیت (Schmidt) و همکارانش در سال ۲۰۱۲ انجام شد و نتایج زیر را نشان داد: آلومینیوم معمولی مورد استفاده در دستگاه‌های تهویه، گسترش پایدار ترکیب باکتریایی/قارچی را بیش از ۴۷۰۰۰ ارگانیسم در هر سانتیمتر مربع طی مدت ۴ هفته نشان داد. در حالیکه سطح مس، در همان مدت، میزان ارگانیسم‌ها را تا ۹۹٫۹۷٪ کاهش داد.

اصطلاحات سیستم تهویه مطبوع HVAC

در ادامه مقاله با اصطلاحات سیستم تهویه مطبوع HVAC آشنا خواهیم شد.

آهنگ تغییرات یا دبی هوا (Air Change rate)

آهنگ تهویه بر حسب ساعت برابر است با حجم هوای ورودی یا خروجی از یک اتاق در یک ساعت.

همچنین آهنگ مبادله هوا نامیده می‌شود که مخفف آن عبارت (ACH (Air Change rate) یا ac/h است.

کولر یا هواسردکن (air conditioner)

دستگاه، سامانه یا فرایندی است که برای رطوبت‌زدایی و جذب حرارت محیط طراحی شده‌است.

به‌طور معمول این اصطلاح در ساختمان‌های کوچک مانند محیط‌های مسکونی به کار می‌رود.

هواساز (air handler) واحد هواساز (air handler Unit)

هواساز یک واحد مرکزی است که شامل دمنده، عناصر گرمایشی و سرمایشی، محفظه‌های فیلتر، یا محفظه‌ها و دریچه‌های تنظیم، رطوبت‌ساز و دیگر تجهیزات مرتبط با گردش هوا است. توجه داشته باشید که کانال داکت داخل ساختمان جزئی از این واحد نیست. این واحد با عبارت‌های اختصاری AH یا AHU نشان داده می‌شود. واحد حرارتی انگلیسی (British thermal unit) برای سنجش واحد انرژی (حرارتی) موجود در صنعت گفته می‌شود که معادل اندکی بیش از ۱ کیلو ژول است. یک واحد BTU برای افزایش دمای یک پوند آب به میزان یک درجه فارنهایت مورد نیاز است اما انواع مختلفی از BTU بر مبنای تفسیرهای متفاوت این «تعریف» قرار دارند. در ایلات متحده آمریکا توان سامانه‌های (آهنگسرمایش، رطوبت‌گیری یا گرمایش) عموماً به جای وات (W) بر حسب BTU بر ساعت بیان می‌شود. عبارت اختصاری این واحد BTU یا Btu است.

چیلر (Chiller)

دستگاهی است که دستگاهی است که گرما را از یک مایع با استفاده از بخار فشرده یا چرخه تبرید جذبی حذف می‌کند.

این مایع سرد شده درون لوله‌های ساختمان جریان می‌یابد و از لوله‌ها (کویل)ها در هواساز، واحدهای فن لوله‌ها یا سامانه‌های دیگر عبور می‌کند و هوای داخل ساختمان را خنک و معمولاً رطوبت‌گیری می‌کند.

دو نوع چیلر وجود دارد: خنک‌کننده هوا یا خنک‌کننده آب.

چیلرهای خنک‌کننده هوا معمولاً خارج از ساختمان قرار می‌گیرند و از مجموعه لوله‌های کندانسور که توسط فن خنک می‌شوند تشکیل شده‌است. چیلرهای خنک‌کننده آب معمولاً در داخل ساختمان قرار می‌گیرند و حرارت حاصله از این نوع چیلرها با گردش آب در درون یک هیت‌سینک مانند برج خنک کننده خارجی گرفته میشود.

کویل یا لوله‌پیچ (coil)

تجهیزی است که در درون واحد هواساز یا کانال داکت نصب می‌شود و حرارت را به هوا انتقال می‌دهد.

این لوله پیچ توسط دستگاه‌های الکتریکی از طریق گردش مایع یا بخار درون آن گرم یا خنک می‌شود.

کندانسور (condenser)

یکی از اجزای فرایند تبرید اصلی است که حرارت را از سامانه بیرون می‌کشد یا حذف می‌کند.

کندانسور بخش داغ یک مطبوع‌کننده هوا یا پمپ هوا است.

کندانسورها تبادل کننده‌های گرمایی هستند و می‌توانند گرما را به هوا یا یک مایع واسط (مانند اب یا محلول ابی اتیلن گلیکول) انتقال می‌دهد تا حرارت را به یک سینک (چاهک گرمایی) دوردست مانند زمین (سینک زمین)، پیکره آبی (رودخانه، دریاچه، و…) یا هوا (به عنوان برج‌های خننک کننده) حمل کند.

حجم هوای ثابت (Constant air volume)

سامانه‌ای است که برای ایجاد دبی ثابت هوا طراحی شده‌است.

این عبارت به سامانه‌های ای اطلاق می‌شود که در آن‌ها ذمای منبع هوا متغیر اما دبی گردش هوای ثابتی دارند.

بیشتر سامانه‌های هوایی مسکونی سیتسم‌های CAV کوچکی‌اند که دارای کنترل روشن/ خاموش هستند.

عبارت اختصاری این سامانه CAV است.

کنترل‌کننده (Controller)

دستگاهی است که عملکرد بخشی از یک یا تمام سامانه را کنترل می‌کند.

این دستگاه می‌تواند یک دستگاه دیگر را روشن یا خاموش کند، یا مجموعه از تنظیمات مربوط به اجزا را اجرا کند.

بیشتر کنترل‌کننده‌ها خودکار هستند اما دارای ورودی کاربری مانند درجه تنظیم دما مثل ترموستات هستند.

این دستگاه‌ها در انواع آنالوگ یا دیجیتال در بازار وجود دارد.

دمپر (Damper)

صفحه مشبک یا دریچه تنظیمی است که در انتهای داکت قرار داده می‌شود و با تغییر زاویه پره‌ها برای تنظیم دبی هوا از طریق افزایش اصطکاک به کار می‌رود.

خنک‌کن آبی از نوع دریاچهٔ عمیق (Deep lake water cooling)

در سامانه‌های بزرگ مانند شهرک‌ها و ادارات یا مجتمع‌های مسکونی بزرگ به کار می‌رود و در آن حرارت به مناطق عمق آب دریاچه هدایت می‌شود.

این سامانه دارای بازده انرژی بالاتری نسبته به سامانه‌های متداول هستند.

∆T

دلتا T به معنی تفاضل دما است. مثلاً در یک سامانه، تفاضل دمای ورودی و خروجی با دلتا T نشان داده می‌شود.

داکت (Duct)

سازه‌ای توخالی مانند لوله با مقاطع دایره‌ای، بیضوی، یا مستطیلی است که برای انتقال هوا یا گازهای دیگر به کار می‌رود.

رطوبت‌زدا (Dehumidifier)

رطوبت‌زدا دستگاهی است که رطوبت را از هوای محیط جذب و خارج می‌کند.

این دستگاه به این صورت کار می‌کند که هوا را آن‌قدر خنک می‌کند که از شکل بخار به شکل مایع در می‌آید و سپس این مایع را از محیط به بیرون پمپ می‌کند.

دیفیوزر، پخش‌گر (Diffuser)

پخش‌گر محلی بر روی داکت است که از طریق پره‌هایی با زاویه قابل تنظیم هوا را پخش می‌کند.

داکت دستگاه حتی جریان هوا را در جهات دلخواه نیز پخش می‌کند.

دمای حباب خشک (Dry Bulb Temperature)

دمای حباب خشک در واقع دمای هوایی است که توسط دماسنجی سنجیده می‌شود که آزادانه در معرض هوایی قرار می‌گیرد که از تابش و رطوبت محافظت شده‌است. به همین علت معمولاً به عنوان دمای هوا سنجیده می‌شود و دمای ترمودینامیکی را به‌طور صحیح نشان می‌دهد. مقدار این دمای اندازه‌گیری شده مستقل از میزان رطوبت است و یک دماسنج حباب خشک برای اندازه‌گیری آن به کار می‌رود.

دماسنج حباب خشک (Dry Bulb Temperature)

این دماسنج دستگاهی است که دمای هوا را مستقل از رطوبت اندازه‌گیری می‌کند.

این دماسنج در معرض هوا قرار می‌گیرد و در مقابل تابش و رطوبت محافظت می‌شود.

بازیاب (Economizer)

یکی از اجزای از سامانه است که در شرایط اب و هوایی مناسب از هوای بیرون ساختمان برای کاهش سرمایشی مکانیکی استفاده می‌کند. هنگامی که انتالپی هوای بیرون کمتر از منبع هوایی مورد نیاز در طی فرایند سرمایش است، بازیاب امکان استفاده حداکثر سامانه تهویه مکانیکی ساختمان از هوای خارج ساختمان را فراهم می‌کند.

انتالپی (Enthalpy)

برای یک نمونه هوا، سنجشی از کل محتوای حرارتی (انرژی حرارتی هوای خشک و انرژی حرارتی بخار اب درون) است.

این معیار به‌طور معمول برای تعیین مقدار هوای تازه خارج ساختمان برای گردش هوا با کمترین هزینه سرمایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تبخیرکننده (Evaporator)

عنصری در چرخه تبرید اصلی است که گرما را جذب و به سامانه اضافه می‌کند.

تبخیر کننده‌ها برای جذب حرارت از هوا یا از یک مایع مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ای عنصر در بخش سرمایشی یک مطبوع‌کننده هوا یا پمپ گرما قرار دارد.

واحد فن کویل (Fan Coil Unit)

یک واحد ترمینال کوچک است که اغلب تنها از یک دمنده، و یک سیم پیچ حرارتی و/ یا سیم پیچ سرمایشی تشکلی شده‌است که بیشتر در هتل‌ها، مجتمع‌های مسکونی و آپارتمان استفاده می‌شود. عبارت اختصاری این واحد FCU است.

گردش  یا جریان (Flow)

انتقال حجمی از مایع در واحد زمان است.

ورودی هوای تازه (Fresh Air Intake)

دهانه‌ای است که از طریق ان هوای بیرون به داخل ساختمان کشیده می‌شود.

همچنین از این طریق هوای استفاده شده در سامانه تهویه در ساختمان جایگزین می‌شود یا هوای تازه برای احتراق سوخت فراهم می‌کند. عبارت اختصاری برای ان FAI است.

دیگ (Furnace)

دیگ جزئی از سامانه است که حرارت را به هوا یا مایع واسط برای سوزاندن سوخت (گاز طبیعی، نفت، پروپان، بوتان یا دیگر مواد قابل اشتعال) در یک مبدل حرارتی انتقال می‌دهد.

مبدل حرارتی کوره گازی  (Gas Furnace Heat Exchanger)

مبدل حرارتی کوره گازی مسئول انتقال حرارت از درون کوره به دورن هوای بیرون کوره است.

سپس سامانه داکت این هوای تبدیل شده را به تمامی اتاق‌ها در ساختمان یا فضا انتقال می‌دهد.

پنجره مشبک (Grille)

مجرایی در امتداد دهانه داکت و اغلب مربعی شکل است که دارای چندین شکاف موازی است که از طریق ان هوا به فضای تهویه شده منتقل می‌شود یا از ان گرفته می‌شود.

این پنجره گردش هوا را در جهتی خاص هدایت می‌کند و از عبور عناصر بزرگ جلوگیری می‌کند.

سیم پیچ حرارتی (Heating Coil) سیم پیچ حرارتی بخشی از سامانه است که حرارت را هدایت می‌کند.

در این سیم پیچ الکتریسیته همانند یک آتش عمل می‌کند.

مبدل حرارتی (Heat Exchanger)

مبدل حرارتی بخش از سامانه است که حرارت را از بخش‌های گرم ماشین یا سامانه به بخش‌های سرد ماشین یا سامانه انتقال می‌دهد.

Heat Gain, Heat Load, Heat Loss

عبارت‌هایی برای میزان سرمایش (بهره گرمایی) یا گرمایشی (اتلاف گرما) است که برای نگهداری درجه حرارت و رطوبت و مطلوب در هوای کنترل شده مورد نیاز است. فارغ از این که یک ساختمان به چه میزان عایق شده‌است، ساختمان‌ها حرارت را از طریق نور خورشید، دیوارها و منابع حرارتی داخلی مانند افراد و دستگاه‌های الکتریکی جذب می‌کنند.

همچنین ساختمان‌ها حرارت را از طریق هدایت در هوای سرد از دست می‌دهند.

مهندسان از محاسبات بار حرارتی برای تعیین نیازمندی‌های فضایی که سرد یا گرم شده‌است استفاده می‌کنند.

پمپ حرارتی (Heat Pump)

پمپ حرارتی یک فشرده‌کننده است که هوای گرم یا سرد را به جریان می‌اندازد.

این دستگاه برای انتقال انرژی حرارتی در جهت مخالف گردش حرارت با جذب حرارت از یم محیط سرد و تحویل به یک محیط گرم تر طراحی شده‌است.

انتقال حرارت (Heat Transfer)

انتقال حرارت زمانی اتفاق می‌افتد که حرارت از یک ناحیه به ناحیه‌ای دیگر حرکت کند.

این موضوع در فرایند سرمایش یک فضا بسیار مهم و حیاتی است.

عامل عملکرد فصلی (Heating Seasonal Performance Factor) این عامل سنجشی برای بازده حرارتی در طول یک فصل گرمایشی است.

مایع واسط (Intermediate Fluid)

مایع یا گازی است که برای انتقال حرارت میان دو مبدل حرارتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این مایع زمانی استفاده می‌شود که مایع‌های سرد و گرم (مانند هوا) بسیار زیاد شده باشند یا به کار بردن ان (مانند تبرید (halocarbon) برای انتقال مستقیم حرارت دشوار باشد.

واسط (Louver)

۱. عناصری هستند که چندین تیغه کوچکتر تشکیل شده‌اند. این اجزاء گاهی اوقات قابل تنظیم هستند و در درون یا ورودی داکت قرار می‌گیرد تا حجم هوای گردشی را کنترل نمایند. هنگامی که در درون داکت‌ها استفاده می‌شوند عملکرد آن‌ها مشابه یک دامپر است اما آن‌ها تسبت یک قطعه دامپر بزرگتر ساخته می‌شوند تا جایگیری بیشتری داشته باشند.

۲. تیغه‌ها در یک قاب مربعی شکل بر روی درها یا دیوارها جای می‌گیرد تا از جریان هوا جلوگیری کنند.

واحد ترکیب هوا (Makeup Air Unit)

هواسازی است که ۱۰۰ درصد هوای بیرون را تهویه می‌کند. این واحد معولا در مجتمع‌های صنعتی یا تجاری یا سامانه‌های تجاری «یک مسیره» (بخش‌هایی از دمنده هوا را تنها از یک مسیر به ساختمان انتقال می‌دهد)، «گردش کم» (سامانه‌های هواسازی که هوا را با نرخ جریان پایین می‌دمند)، یا «اولیه-ثانویه» (سامانه‌های هواسازی که دارای هواساز یا واحد پشت بام که به یک واحد ترکیب‌کننده افزودنی یا هود متصل شده‌است) مورد استفاده قرار می‌گیرند. عبارت اختصاری ان MAU است.

حداقل هوای خارجی (Minimum Outside Air)

کمترین مقدار گردش هوای تازه در سامانه چرخشی است.

این محدودیت سبب می‌شود که هوای کافی برای تنفس وجود داشته باشد.

دمپر هوای خارجی

دمپر هوای خارجی واسط یا دمپری است جریان هوای تازه را به درون یک هواساز کنترل می‌کند و ان را به حداکثر بازدهی انرژی تنطیم می‌کند.

درجه حرارت هوای خارج (Outdoor Air Temperature)

سنجشی از درجه حرارت هوای بیرون ساختمان است. درجه حرارت و رطوبت هوای داخلی و خارجی ساختمان در محاسبات انتروپی به کار می‌رود و برای تعیین این موضوع که هوای خروجی برای تنفس یا سرمایش مناسب است به کار می‌رود.

عبارت اختصاری ان OAT است.

تهویه هوای ترمینال بسته‌بندی شده (Packaged Terminal Air Conditioner)

یک تهویه هوا و یک گرما ساز در یک واحد تک با توان الکتریکی ترکیب می‌شوند و به‌طور معمول بر روی دیوار نصب می‌شوند و اغلب در هتل‌ها یافت می‌شود. عبارت اختصاری برای ان PTAC است.

واحد بسته‌بندی شده

یک واحد هواساز است که به عنوان طراحی «چرخنده» یا «یک مسیره» شناخته می‌شود و معمولاً در خارج ساختمان نصب می‌شود.

در اغلب موارد آن‌ها به‌طور داخلی دستگاه‌های گرمایشی و حرارتی خود را دارند.

این دستگاه در برخی مناطق مانند ساختمان‌های تجاری به رایج است.

فضای اشغال شده توسط ماده (Plenum Space)

یک فضای بسته در ساختمان یا ساختارهای دیگر است که برای جریان هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این فضا اغلب به فضای میان یک سقف کاذب و سقف اصلی ساختمان یا فضای میان کف کاذب و کف اصلی اطلاق می‌شود.

این فضا ممتایز از کانال داکت به عنوان فضا بخشی از خود ساختمان است.

کابل‌ها و لوله‌کشی‌ها در درون این فضا می‌بایست از نظر شاخص‌های آتش‌سوزی و دود درجه‌بندی شوند.

برای اطلاعات بیشتر plenum chamber را ببینید.

Psychometric

مطالعه رفتار ترکیب‌های بخار اب-هوا است.

بخار اب نقش مهمی در انتقال انرژی و آسایش انسان در طراحی ایفا می‌کند.

همانند:  Same as Air handlerاست. پنل‌های سقف تابشی (Radiant Ceiling Panels) به‌طور معمول پنل‌های فلزی معلق در زیر سقف هستند که از ساختار ساختمان مجزا شده‌اند. درجه حرارت عامل سرمایشی/ گرمایشی اولیه به درجه حرارت اتقاق نزدیک است.

کف تابشی (Radiant Floor)

نوعی سامانه حرارت تابشی است که در ان کف ساختمان حاوی شیارها یا لوله‌هایی وجود دارد که مایعات داغ مانند هوا یا اب در درون ان‌های می‌چرخد. در این روش کل کف حرارت داده می‌شود.

بنابراین اتاق از بالا تا پایین حرارت داده می‌شود.

کف تابشی مشکلات مربوط به گرد و غبار که در سامانه‌های حرارتی هوای اجباری وجود دارد را ندارد.

تابش (Radiation)

تابش انتقال مستقیم حرارت از یک سطح به سطحی دیگر (بدون حرارت دادن به هوای واسط و تنها به عنوان مکانیزم انتقال) است.

دمپر دود (Smoke Damper)

یک دمپر یا واسط قابل تنظیم است که برای افزودن تهویه به یک فضا در هنگام آتش‌سوزی طراحی شده‌است.

سامانه اسپلیت (Split System)

یک سامانه اسپلیت ترکیبی از دستگاه خارج ساختمان و دستگاه داخل ساختمان است.

این نوع سامانه بسیار متداول است.

گرمایش بیش از حد (Superheat)

درجه حرارت‌هایی است که بخار اب بیشتر از نقطه جوش در یک فشار معین به ان می‌رسد.

زیر خنک سازی (Sub cooling)

در وضعیتی که مایع خک‌کننده سردتر اس حدالق درجه حرارات لازم برای جوشیدن است که می‌تواند ان را از حالت مایع به گاز تبدیل نماید.

این فرایند تفاوت میان درجه حرارت اشباع و انجماد واقع مایع است.

سامانه (System)

عبارت کلی است که به مجموعه‌ای از زیر مجموعه‌های عناصری اطلاق می‌شود که یک عملیات خاص را در درون یک ساختمان پیاده‌سازی می‌کنند.

دستگاه ترمینال (Terminal Unit)

عنصر کوچکی است که شامل سیم پیچ حرارتی، سیم پیچ سرمایشی، دمگر خودکار یا ترکیبی از این موارد است.

این عنصر برای کنترل درجه حرارت یک اتاق مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عبارت اختصاری ان TU است.

منطقه گرمایی (Thermal Zone)

منطقه‌ای منحصر به فرد یا گروهی از فضاهای درون ساختمان ست که طراحی بار حرارتی یکسانی را برای آن‌ها پیش‌بینی می‌کند. کدهای ساختمانی ممکن است نیاز داشته باشند که این مناطق در ساختمان‌های تجاری به منظور صرفه جویی در انرژی ناحیه بندی انجام دهند.

این مناطق در ساختمان‌ها برای کاهش تعداد زیر سامانه‌های و کاهش هزینه اولیه تعریف می‌شوند.

برای مثال برای دفاتر پیشرو نسبت به یک منطقه در هر اداره، تمامی ادارات می‌توانند به یک ناحیه در آیند.

معمولاً خوابگاه‌های کوچک تنها دارای یک ناحیه حرارتی تهویه شده هستند به علاوه این که فضاهایی مانند پارکینگ‌ها، زیر شیروانی، crawlspaces و زیر زمین‌ها بدون تهویه هستند.

ترموستات (Thermostat)

ترموستات سیستمی است که سامانه گرمایشی یا سرمایشی را کنترل، مانتیور و تنظیم می‌کند.

این دستگاه برای تعیین درجه حرارت مطلوب که سبب گرم یا خنک نگه داشتین محیط می‌شود مورد استفادهی قرار می‌گیرد.

دو مرحله‌ای ( سرمایش و گرمایش)  (Two-Stage (Cooling and Heating))

یک تهویه‌کننده هوای دو مرحله‌ای برای کار کردن روی تنطیمات بالا و پایین در شیرایط اب و هوایی و فصول مختلف طراحی شده‌است.

بالاترین تنطیم در اب و هوای شدید و کمترین تنطیم در زمان اب و هوای معتدل استفاده می‌شود.

این نوع تهیویه هوا درجه حرارت متعادلی ایجاد می‌کند و برای مدت طولانی قابل استفاده است.

شیر توسعه ترموستات (Thermostat Expansion Valve)

شیر توسعه ترموستات جزئی از یک دستگاه است که جریان هوای خنک به درون تبخیرکننده را همزمان با سنجش بخار سردکننده‌ای که از تبخیرکننده خارج می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند.

توزیع هوای زیر کفی (Under floor Air Distribution)

روشی برای ایجاد تهویه و تهویه فضایی با استفاده از air plenum در زیر یک کف کاذب است که برای توزیع مستقیم هوای تهویه شده از طریق منتشر کننده‌ها به ناحیه اشغال شده به کار می‌رود. عبارت اختصاری ان UFAD است.

حجم هوای متغیر (Variable Volume)

سامانه ایست که دارای یک درجه حرارت منبع هوای ثابتی است و نرخ گردش هوا با مطابق با نیازمندی‌های درجه حرارت تغییر می‌دهد. در مقایسه با سامانه‌های حجم هوای ثابت، این سامانه‌های انرژی را از طریق سرعت‌های گایین تر فن در طی دفعات درخواست کنترل درجه حرارت کمتر، محفوظ می‌کند. بیشتر ساختمان‌های تجاری جدید از سامانه‌های VAV استفاده می‌کنند.

سامانه‌های VAV وابستگی به نوع با فشار را از بین می‌برند.

سامانه‌های VAV وابسته به فشار انرژی را ذخیره می‌کنند در حالی که هر دو توع در حفظ درجه حرارت ناحیه تحت تغذیه کمک می‌کنند.

عبارت اختصاری برای ان VAV است.

سامانه ناحیه بندی (Zoning System)

سامانه ناحیه بندی یک ساختمان یا فضا از سیستم تهویه مطبوع HVAC را به ناحیه‌هایی که مستقل از یکدیگر کنترل می‌شوند، تقسیم‌بندی می‌کند. این موضوع زمانی سود اور است که نواحی مختلفی از مناطق با اتاق‌های یک ساختمان درجه حرارت‌های متفاوتی دارند چرا که دمای مطلوب در اتاق‌های مختلف متفاوت است.

درجه حرارت توسط ترموستات‌های مختلفی کنترل می‌شود.

داکت اسپلیت یک دستگاه تهویه‌ی مطبوع شبیه به کولر گازی اسپلیت دیواری است ولی یک سری ویژگی‌های مختص به خود دارد؛ همین ویژگی‌ها باعث تفاوت و حتی برتری داکت اسپلیت نسبت به اسپلیت‌های معمولی می‌شود. نصب و اجرای این دستگاه، به دانش فنی و تخصص بالایی نیاز دارد. چرا که در ابتدا باید موقعیت قرارگیری بخش‌های مختلف آن درون ساختمان مشخص شود و سپس طراحی متناسب با کاربری پروژه انجام گردد.

انواع داکت اسپلیت دو نوع اینورتر و معمولی می‌باشد.
در نوع اینورتر موتور الکتریکی به صورت متغیر کار کرده و سرعت بالایی دارد و همین امر باعث سریع تر کار کردن آن می‌شود که می‌تواند در مصرف انرژی هم صرفه جویی کند.
منظور از دور الکتریکی متغیر این است که با توجه به میزان دمایی که شما تنظیم می‌کنید در مواقعی که محیط خنک می‌شود دور متغیر کم شده و و زمانی که دمای هوا گرم می‌شود دور متغیر زیاد می‌شود و همین امر سبب می‌شود در مصرف انرژی صرف جویی شود.
در نوع معمولی که دور موتور ثابت است موتور به صورت ثابت و همیشگی کار می‌کند و تا زمانی که شما نخواهید کم یا زیاد نمی‌شود و حتما باید خاموش یا روشن شود که همین امر باعث پر مصرف شدن اسپلیت معمولی خواهد شد.

داکت اسپلیت چیست؟

داکت اسپلیت (Ducted Split Air Conditioning) نوعی دستگاه تهویه مطبوع است که می‌تواند برای تمام مصارف مسکونی، اداری و تجاری مورد استفاده قرار بگیرد. داکت اسپلیت برای انتقال هوا، از کانال‌های تهویه (کانال گالوانیزه، پلی یورتان و یا لوله‌های فلکسیبل) استفاده می‌کند و این ویژگی در واقع یکی از مواردی است که آن را با اسپلیت‌های گازی دیواری متمایز می‌کند. این وجه تمایز همچنین باعث برتری داکت اسپلیت نسبت به اسپلیت معمولی می‌شود؛ زیرا وجود کانال‌های تهویه باعث می‌شود که هوای مطبوع (سرد یا گرم) به‌طور یکسان و متوازن به تمام قسمت‌های درون ساختمانِ تهویه شونده، توزیع گردد.

بنابراین شما به خرید تنها یک دستگاه داکت اسپلیت نیاز خواهید داشت. این در حالی است که در صورت استفاده از اسپلیت‌های معمولی، برای تهویه‌ی تمام قسمت‌های یک ساختمان، مجبور به خرید تعداد مجزایی اسپلیت خواهید شد.

داکت اسپلیت شامل دو قسمت یونیت داخلی و یونیت خارجی است. یونیت داخلی داکت اسپلیت در زیر سقف کاذب ساختمان‌ها نصب می‌شود. یونیت داخلی داکت اسپلیت درون محیط تهویه شونده و یونیت خارجی در بیرون از محیط تهویه شونده قرار می‌گیرد. یونیت داخلی، هوای محیط را دریافت کرده (توسط کانال برگشت) و پس از خنک یا گرم کردن هوا، توسط کانال رفت آن را توزیع می‌کند.

داکت اسپلیت چطور کار می‌کند؟

برای شرح چگونگی کارکرد داکت اسپلیت باید انواع عملکرد آن را بررسی کنیم. داکت اسپلیت از نظر عملکردی شامل سه نوع است:
داکت اسپلیت دو منظوره‌ی سرمایشی و گرمایشی

در این نوع داکت اسپلیت، سرمایش و گرمایش محیط تهویه شونده از طریق مصرف انرژی الکتریکی یا برق تامین می‌شود. دیاگرام سیکل تبرید تراکمی (حالت سرمایش) در شکل زیر نشان داده شده است. کارکرد حالت سرمایش به‌طور خلاصه به این صورت است که مبرد در کمپرسور متراکم شده (فشار و دمای آن افزایش یافته) و پس از تبدیل شدن به مایع سرد از کندانسور خارج می‌شود. مبرد در حالت مایع، از لوله مویین نصب شده در یونیت داخلی، عبور کرده تا فشارش کاهش یابد.

مبردِ فشار پایین و سرد به اواپراتور وارد شده و در آنجا هوای گرم اتاق را جذب کرده و به حالت گاز تبدیل می‌شود. سپس، مبرد در حالت گاز وارد کمپرسور شده و این سیکل مجددا تکرار می‌شود. در یونیت داخلی، هوای گرم محیط تهویه شونده از طریق فن به درون اواپراتور مکش می‌شود و سپس این حرارت به مبرد منتقل می‌شود. در مرحله‌ی بعد، هوای مکش شده سرد می‌شود و از دریچه خروجی هوا در یونیت داخلی، به محیط تهویه شونده برمی‌گردد و ما در نهایت می‌توانیم این هوای سرد خارج شده از دستگاه را احساس کنیم.

این در حالی است که جهت تأمین هوای گرم مورد نیاز توسط داکت اسپلیت، دو شیوه تعریف شده وجود دارد:

1. استفاده از کویل آب گرم: با پیش بینی یک کویل گرمایشی در پشت یونیت داخلی و با عبور آب گرم دیگ از آن، می توان جریان هوای گرم لازم را جهت گرمایش ساختمان تأمین کرد و این در شرایطی است که تنها فن های یونیت داخلی روشن بوده و یونیت خارجی شامل کمپرسور و فن های کندانسور، کاملاً خاموش می باشد.
2. معکوس کردن سیکل برودتی: می توان با معکوس نمودن جهت گردش جریان مبرد در سیکل کاری داکت اسپلیت همانند هیت پمپ (مشابه شیوه گرمایش در کولر گازی) جریان بخار داغ خروجی از کمپرسور را به جای عبور از کندانسور، وارد اواپراتور (کویل DX یونیت داخلی) کرده تا منجر به افزایش دمای هوای عبوری از روی کویل شود.

دستگاه هواساز یکی از پرمصرف ترین دستگاه های صنعت HVAC بشمار می رود که می تواند نیازهای متعددی را در این زمینه برآورده سازد؛ لذا، گستره وسیعی از کاربردها را پوشش می دهد و به همین علت است که تنوع بسیاری در طراحی آن وجود دارد.

اما بطور کلی می توان گفت، استفاده از دستگاه هواساز برای فضاهایی رایج است که مساحت زیاد و یکپارچه ای داشته و یا به حجم قابل توجهی هوای تازه نیاز دارند. با توجه به اینکه هواسازها غالباً بعنوان یک دستگاه مرکزی بکار گرفته می شوند، نمی توانند برای فضاهای تفکیک شده ای مثل واحدهای مسکونی و اداری یا مغازه های یک مرکز تجاری که نیاز به کنترل مستقلی دارند، انتخاب مناسبی باشند.

فقط دستگاه هواساز است که می تواند علاوه بر تهویه و تأمین هوایی با دمای مناسب، هوای تمیز و با رطوبت مورد نیاز را برای هر فضایی ایجاد کند.

از جمله کاربردهای هواساز ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

بیمارستان ها و مراکز درمانی
اتاق های تمیز
تالارهای پذیرایی و رستوران ها
دانشگاه ها و مراکز آموزشی
کارخانه و کارگاه های صنعتی
فضای مشاع پاساژها (راهروها)
فضای مشاع هتل ها و مراکز تفریحی
سالن ها و باشگاه های ورزشی
فروشگاه ها و مراکز خرید زنجیره ای
سالن های سمینار و اجتماعات
نمایشگاه ها

نحوه انتخاب دستگاه هواساز

انتخاب هواساز بر مبنای ظرفیت هوادهی آن انجام می شود. اما می بایست توجه داشت که محاسبه ظرفیت هوادهی لازم، بستگی به کاربرد هواساز دارد. اینکه هواساز برای تأمین نیاز سرمایشی و گرمایشیِ پروژه بکار می رود یا هدف از بکارگیری هواساز صرفاً تغذیه هوای تازه می باشد. بنابراین محاسبه ظرفیت هوادهی هواساز را در دو حالت می توان بررسی کرد:

۱- محاسبه ظرفیت هوادهی هواساز جهت تأمین نیاز سرمایشی و گرمایشیِ پروژه:

ابتدا کافی است بار برودتی و گرمایی پروژه براورد شود. سپس با توجه به روابط زیر می توان حجم هوادهی مورد نیاز را محاسبه نمود:
فرمول محاسبه بار برودتی دستگاه هواساز

اختلاف آنتالپی را می توان به کمک نمودارهای سایکرومتریک به دست آورد.

فرمول محاسبه بار گرمایشی دستگاه هواساز

بنابراین، با توجه به این دو رابطه، دو عدد برای ظرفیت هوادهی هواساز حاصل می شود که قاعدتاً عددِ بزرگتر، مبنای انتخاب هواساز قرار خواهد گرفت.

در شرایطی که ارتفاع محل پروژه نسبت به سطح دریا زیاد باشد، بایستی عددی را به عنوان ضریب تصحیح در طرف دوم روابط فوق ضرب نمود. به این علت که هرچه از سطح دریا فاصله بگیریم، چگالی هوا کاهش می یابد. چنانکه تقریباً به ازای هر ۲۵۰۰ft ارتفاع ۳% چگالی هوا کم شده و بایستی ضریب تصحیحی معادل ۰٫۹۷ را در نظر بگیریم
۲- محاسبه ظرفیت هوادهی هواساز، صرفاً جهت تأمین نیاز پروژه به هوای تازه:

استانداردهایی وجود دارند (از جمله مقررات ملی ساختمان – مبحث چهاردهم) که مشخص می کند هر فضا با توجه به نوع کاربریِ خود به چه میزان هوای تازه نیاز دارد. معیاری که بر مبنای تعداد نفرات، متراژ پروژه و یا تعداد دفعات تعویض هوا مطرح می گردد. بعنوان مثال در یک کلاس درس به ازای هر نفر ۱۵cfm و در راهروی دانشگاه به ازای هر فوت مربع مساحت کف ۰٫۰۶cfm هوای تازه لازم خواهد بود. به این ترتیب کل حجم هوای تازۀ مورد نیاز که ظرفیت هوادهی هواساز خواهد بود، محاسبه می شود.

در بسیاری از موارد، دستگاه هواساز برای هر دو منظور، یعنی هم سرمایش و گرمایشِ پروژه و هم تأمین هوای تازۀ مورد نیاز بکار می رود. در این صورت جهت محاسبه ظرفیت هوادهی هواساز، کافی است مطابق دو روش فوق عمل کرده و حجم هوادهیِ لازم را به دست آوریم. سپس با مقایسه نتایج، عددِ بیشتر را به عنوان ظرفیت هواساز در نظر می گیریم

محاسبه ظرفیت کویل های سرمایشی و گرمایشیِ هواساز نیز به کمک همان دو رابطه اول محاسبه می شود، با این تفاوت که “دلتا اچ”  اختلاف آنتالپی کل بین هوای ورودی و خروجیِ کویل سرمایشی و “دلتا تی” اختلاف دمای بین هوای ورودی و خروجیِ کویل گرمایشی می باشد.
محاسبه ظرفیت کویل های سرمایشی و گرمایشی دستگاه هواسازمحاسبه ظرفیت کویل های سرمایشی و گرمایشی دستگاه هواساز

در این محاسبات نیز می بایست ضریب تصحیحِ ناشی از ارتفاعِ محل پروژه لحاظ گردد.

اجزای دستگاه هواساز یا هوارسان

دستگاه هواساز یا هوارسان بسته به کاربری و الزامات فضای پروژه، از بخش­ های متنوع و متفاوتی تشکیل شده است. مؤلفه­ های اصلی و ثابت آن عبارتند از:

فیلتر هواساز (Filter)
کویل­ های سرمایش/ گرمایش (Cooling \ Heating Coil) در هواساز
فن دمنده هواساز (Supply Fan)

انواع فیلتر هواساز

فیلتراسیون هوا به لحاظ حفظ سلامتی افراد و نیز تأمین شرایط لازم برای فعالیت­ های حساس و دقیقی مثل کالیبراسیون ابزاری خاص و پروسه­ های آزمایشگاهی ویژه، از اهمیت بالایی برخوردار است. لذا آگاهی از انواع فیلترها و انتخاب درست آن­ها، از مهم ترین مراحل طراحی و ساخت هواساز یا هوارسان به حساب می­ آید.

­فیلترها با توجه به مواد تشکیل­ دهنده، تکنولوژی ساخت و توانایی حذف آلاینده­ های مختلفی که در جریان هوا وجود دارند، در انواع و اقسام متفاوتی تولید و عرضه می­ شوند. هریک از انواع فیلترها تحت استانداردهای مشخصی، آزمایش شده و طبقه­ بندی می­ گردند.

دو مورد از معروف ترین استاندارد ها عبارت اند از:

استاندارد آمریکایی ASHRAE

(مخفف عبارت American Society of Heating, Refrigeration and Air-Conditioning Engineers)

EUROVENT دیگر استانداردی است که به وسیـله آن در سرتاسر قاره اروپا، کلیه فیلتـرهای هـوا، با کد گذاری EU کلاس ­بندی شده و به بـازار عرضه می ­گردند.

چرا فیلترها در دستگاه هواساز طبقه بندی شده اند؟

دلیل طبقه ­بندی فیلترها در این استاندارد و کلاس­ های بخصوص، تعیین مقدار عددی مشخصه ­های یک فیلتر هوا در میزان جمع­ آوری ذرات معلق، افت فشار ایجاد شده و امثال آن می ­باشد.

لازم به ذکر است که تفـاوت در نوع نام­ گذاری و کلاس­ بندی های مختلف فیلترهای هوا، تفاوتی در شکل ظاهری و همچنین عملکرد دو فیلتر مشابه از دو کشـور یا دو قاره متفاوت نخواهد داشت. به طور مثال ممکن است فیلتر کیسه­ ای در آمریکا با نامی خاص و همان فیلتر با همان ویـژگی و همان راندمـان در اروپـا با نامی دیگر، کد گذاری و طبقه­ بندی شده باشد. با توجه به میزان آلودگی هوای محل پروژه و حساسیت و الزامات موجود در استفاده از هوای تمیز، نوع و تعداد بسترهای فیلتر هواساز تعریف می ­شوند.

در دستگاه های هواساز (هوارسان) فیلترهای مختلف با کاربرد های متفاوتی وجود دارند :

پیش فیلتر فلزی
پیش فیلتر الیاف شیشه ای (فایبرگلاس)
پیش فیلتر پلیتد (پانل)
فیلتر کیسه ای
فیلتر هپا
فیلتر اولپا

پیش فیلترها در دستگاه هواسازپیش فیلترها در دستگاه هواساز
فیلترها در دستگاه هواسازفیلترها در دستگاه هواساز

منظور از میزان حساسیت فیلتراسیون، حداقل اندازه ذراتی است که فیلتر می تواند از عبور آن جلوگیری کند.

پیشنهاد مطالعه: بررسی فنی و عملکرد دستگاه زنت

۲٫ کویل­ های سرمایش/ گرمایش (Cooling \ Heating Coil) در هواساز

دستگاه های هواساز جهت تأمین نیاز سرمایش و گرمایش فضای پروژه، دمای هوای عبوری را تغییر می ­دهند. این فرایند به کمک مبدل­ هایی به نام کویل که در مسیر جریان هوا قرار می­ گیرند، صورت می ­پذیرد. لازم به ذکر است که از کویل­ های سرمایش به عنوان رطوبت­ گیر (از طریق کاهش دمای هوا تا کمتر از دمای نقطه شبنم آن) نیز می ­توان استفاده نمود.

بسته به شرایط پروژه، کویل ­های هواساز یا هوارسان به دو صورت طراحی و ساخته می شوند:

کویل هواساز مستقیم (Direct)
کویل هواساز غیر مستقیم (Indirect)

کویل سرمایش/ گرمایش مستقیم:

کویل­ هایی هستند که مستقیماً از جریان سرد مبرد (DX Coil) برای سرمایش و از گازهای حاصل از احتراق سوخت (Fired Heater Coil) برای گرمایش بهره می­ گیرند. پمپ­ های حرارتی (Heat Pumps) نیز به این شکل می­ توانند جهت سرمایش و گرمایش مستقیم در هواسازها به کار روند. نوع دیگر کویل­ های گرمایش، هیترهای برقی (Electrical Heater) هستند که با عبور جریان برق از المنت­ های تعبیه ­شده در آن، انرژی الکتریکی را به انرژی گرمایی تبدیل می­ کنند.
انواع کویل های سرمایش و گرمایش در دستگاه هواسازانواع کویل های سرمایش / گرمایش مستقیم و کاربرد آن در هواسازها
کویل سرمایش/ گرمایش غیر مستقیم:

کویل­ هایی هستند که از جریان آب سرد تولیدی چیلر با دمای ۷ درجه سانتی گراد برای سرمایش و از جریان آب گرم تولیدی دیگ با دمای ۸۲ درجه سانتی گراد برای گرمایش استفاده می­ کنند. از بخار آب گرم نیز می­ توان در کویل­ های گرمایش غیرمستقیم بهره گرفت.
کویل سرمایش | گرمایش غیر مستقیمکویل آبی و کاربرد آن در دستگاه هواساز

پیشنهاد مطالعه : بررسی فنی و کاربرد روفتاپ پکیج

۳٫ فن دمنده (Supply Fan) در دستگاه هواساز

بر مبنای حجم هوادهی مورد نیاز (Flow Rate) و مجموع افت فشار استاتیکی ناشی از خود هواساز و پرمقاوم ­ترین مسیر کانال (Total Static Pressure) فن دمنده مناسب برای سیستم انتخاب می ­شود. در واقع فن دمنده با ایجاد اختلاف فشار مناسب (مانند پمپ) هوای تأمین­ شده در هواساز را به گردش درآورده و به کانال­ های توزیع هوا انتقال می­ دهد.

با توجه به اینکه فن، اصلی­ ترین مصرف­ کننده برق در دستگاه هواساز بوده و تأثیر مستقیمی روی کارایی آن دارد، علاوه بر هوادهی با دبی و فشار کافی، بایستی اتلاف انرژی کمی نیز داشته باشد. لذا، معمولاً انتخاب فن به کمک نرم­ افزارهای تخصصی و ارائه ­شده توسط برند تولید کننده انجام می­ گیرد.

انواع فن­ هایی که در دستگاه هواساز به کار گرفته می ­شوند:

فن سانتریفیوژ: فن­ هایی که با چرخش پره­ های آن، هوا به موازات محور پروانه (Impeller) وارد فن شده و با حرکت شعاعی (بواسطه نیروی گریز از مرکز) در جهت عمود بر محور تخلیه می ­شود. فن­ های سانتریفیوژ بر اساس معیارهای مختلفی تقسیم ­بندی می ­شوند:

دسته بندی فن سانتریفیوژ در دستگاه هواسازدسته بندی فن سانتریفیوژ در دستگاه هواساز

شکل پره­ های پروانه برای هوادهی با فشار زیاد (غالباً بالاتر از ۲in.wg) از نوع بکوارد بوده و معمولاً به علت حجم بالای هوادهی مورد نیاز در هواساز، نوع دوطرف مکش فن­ های سانتریفیوژ استفاده بیشتری دارد. بعلاوه، بسته به شرایط کاری هواساز، یکی از انواع اتصال تسمه ­ای و مستقیم برای راه­ اندازی پروانه در نظر گرفته می ­شود.
اتصال فن سانتریفیوژ در دستگاه هواسازانواع فن سانتریفیوژ و کاربرد آن در دستگاه هواساز

فن پلاگ: فن­ هایی که به مانند نوع سانتریفیوژ با کمک نیروی گریز از مرکز، باعث گردش هوا در مسیر انتقال می شوند. با این تفاوت که هوا از یکطرف وارد شده و پس از حرکت شعاعی، به اطراف پرتاپ می­ گردد. اساساً نیاز به راندمان بیشتر و پیشرفت تکنولوژی، منجر به معرفی فن­ های پلاگ به عنوان جایگزینی برای فن­ های سانتریفیوژ شده است. پروانه این فن ­ها که با اتصال مستقیم به الکتروموتور کار می کنند، عمدتاً دارای پره­ هایی به شکل بکوارد می ­باشند.

فن پلاگ در دستگاه هواساز فن پلاگ و کاربرد آن در دستگاه هواساز
سایر اجزای دستگاه هواساز

اجزای دیگری که بنا به شرایط، امکان اضافه شدن آن­ها به دستگاه هواساز وجود دارد، عبارتند از:

جعبه اختلاط (Mixing Box): فضایی جهت اختلاط هوای تازه و هوای برگشت (به منظور استفاده از انرژی هوای برگشتی)
رطوبت ­زن (Humidifier): سیستمی جهت افزایش رطوبت جریان هوا شامل انواع تبخیری (Evaporative) بخارساز (Vaporizer) مه ­پاش (Spray Mist) و اولتراسونیک (Ultrasonic)
رطوبت­ گیر (Dehumidifier): سیستمی جهت کاهش رطوبت جریان هوا شامل انواع چگالش حرارتی (Thermal Condensation) خشک­ کن (Desiccant) و پاشش آب سرد (Spray cold water)
فن برگشت (Return Fan): فنی جهت به گردش درآوردن هوای برگشت (در پروژه­ هایی با مسیر برگشت طولانی)
بازیاب حرارت (Heat Recovery): سیستمی جهت بکارگیری انرژی هوای خروجی (Exhaust) از فضای پروژه، بدون اختلاط با هوای تازه شامل انواع مبدل حرارتی صفحه­ ای (Plate Heat Exchanger) ، چرخ حرارتی (Thermal Wheel)، سیکل ترکیبی (Combined Cycle) و لوله گرمایی (Heat Pipe)

انواع دستگاه هواساز

انواع هواسازها را می توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته بندی نمود که مهمترین آنها عبارتند از:
دسته بندی انواع دستگاه هواسازدسته بندی انواع هواساز
۱- انواع دستگاه هواساز بر اساس کاربرد

دستگاه های هواساز بر اساس کاربرد و نوع پروژه به سه دسته معمولی یا نرمال، هواسازهای هایژنیک یا بیمارستانی و سیستم هواساز سقفی تقسیم بندی می شوند که در ادمه کارشناسان تهویه نگار هر کدام و کاربردهای ان را توضیح داده اند.
هواسازهای معمولی (Normal)

هواسازهایی که استراکچری معمولی و بدنه ای از جنس گالوانیزه دارند و عمدتاً از اجزای اصلی، شامل یک یا نهایتاً دو بسترِ فیلتراسیون، کویل سرمایش / گرمایش و فن دمنده تشکیل شده اند و غالباً در آنها برای تأمین هوای رفت (هوای خروجی از هواساز)، علاوه بر هوای تازه (هوای محیط بیرون) از هوای برگشت (هوای داخل ساختمان) نیز بمنظور کاهش مصرف انرژی استفاده می شود. در واقع، این نوع هواسازها برای هر فضایی که نیاز به هوای خیلی تمیزی ندارند، بکار گرفته می شوند. تالارهای پذیرایی، دانشگاه ها، سالن های ورزشی و مراکز خرید زنجیره ای، از نمونه کاربری هایی هستند که در آنها می توان از هواسازهای معمولی استفاده نمود.
دستگاه هواساز معمولیهواساز معمولی

امکان بکارگیریِ سیستم های بازیافت حرارت، رطوبت زنی و یا رطوبت گیری در این نوع هواسازها نیز وجود دارد.

دستگاه هواساز هایژنیک (Hygienic):

هواسازهایی با الزامات ویژه در طراحی و ساخت که می توانند هوای کاملاً استریل و تمیزی (عاری از گرد و غبار، ذرات معلق و مواد آلاینده) را برای فضاهایی مانند بیمارستان ها، آزمایشگاه های ابزار دقیق و اتاق های تمیز (Clean rooms) تأمین کنند. از جمله این الزمات، استفاده از پروفیل های ترمال بریک در تولید فریم دستگاه، ساخت جداره داخلی بدنه از ورق استیل و با گوشه های منحنی، استفاده از فن های بدون پولی و تسمه و استفاده از فیلترهای بیشتر و حساس تر می باشد.

پیشنهاد مطالعه:

بررسی فنی جامع و شناخت انواع هواساز هایژنیک (هواساز بیمارستانی و اتاق تمیز)

دستگاه هواساز هایژنیک یا بیمارستانیهواساز هایژنیک

در هواسازهای هایژنیک، می بایست تنها از هوای تازه برای هوادهی دستگاه استفاده نمود؛ بنابراین در این نوع هواسازها، جهت بهره بردن از انرژی هوای خروجی از ساختمان، فقط می توان از سیستم بازیافت حرارت استفاده نمود.

دستگاه هواساز سقفی توکار (Concealed ceiling):

در واقع نوعی دستگاه هواساز معمولی با ظرفیت هوادهی نسبتاً پایین است که در سقف کاذب و داخل ساختمان قرار می گیرد. قاعدتاً با توجه به محدودیت فضای موجود در سقف کاذب، می بایست حتی المقدور ابعاد هواساز، کوچک در نظر گرفته شود؛ بنابراین معمولاً امکان بکارگیری آیتم های مختلف در چنین هواسازهایی وجود ندارد و دستگاه از یک لایه پیش فیلتر فلزی، کویل مشترک سرمایش و گرمایش و فن دمنده تشکیل شده است. به بیان ساده تر هواسازهای سقفی توکار همان ساختار فن کویل های کانالی را دارند، با این تفاوت که قادرند هوای بیشتر و با فشار بالاتری را تأمین کنند. از چنین هواسازهایی می توان در رستوران ها، فروشگاه ها و فضاهای مشابه دیگری که در آنها فضای سقف کاذب مناسب بوده و حجم هوادهی مورد نیاز چندان زیاد نیست (کمتر از ۱۰۰۰۰cfm)، استفاده نمود.
دستگاه هواساز سقفی تو کارهواساز سقفی تو کار

از جمله دلایل استفاده از هواسازهای سقفی توکار، نبود فضای نصب دستگاه در پشت بام، عدم امکان کانال کشی در خارج از ساختمان و قیمت مناسب تر آنها در مقایسه با هواسازهای معمولی می باشد. البته بایستی این نکته را در نظر داشت که صدای کارکرد این نوع هواسازها در داخل ساختمان بیشتر احساس می شود. هواسازهای سقفی توکار را هواسازهای آپارتمانی نیز می نامند.

۲- انواع دستگاه هواساز بر اساس نوع کنترل جریان هوا

دستگاه های هواساز بر مینای نوع کنترل جریان هوا به دو دسته حجم ثابت و حجم متغیر دسته بندی می شوند که هر کدام را در ادامه توضیح داده ایم
هواسازهای با حجم هوادهی ثابت (Constant Air Volume):

در این نوع هواسازها (CAV)، همواره نرخ جریان هوای خروجی از دستگاه، ثابت می باشد و تغییر دمای فضای داخل ساختمان، با تغییر دمای هوای خروجی از هواساز میسر می گردد. چنانکه با کم و زیاد کردن دِبی آب عبوری از کویل سرمایش / گرمایش (بوسیله شیر سه راهه برقی) دمای هوای خروجی از کویل تغییر می کند.

چنانچه در فصل سرما، نیاز به ایجاد دماهای متفاوتی در زون های مختلف ساختمان باشد، می توان با استفاده از کویل های بازگرمایش در مسیر کانال اصلی هر زون و عبور آب گرم از درون لوله های آن، به دمای مورد نظر در آن زون دست یافت. امکان استفاده از هیتر الکتریکی نیز بجای کویل آبگرم وجود دارد.
دیاگرام شماتیک دستگاه هواساز حجم ثابتدیاگرام شماتیک هواسازهای CAV

شیر سه راهه برقی از یک بدنه و یک موتور برقی تشکیل شده است. کنترلر هواساز با توجه به مقایسه دمای هوای اتاق با دمای مورد نظر (Set point)، به موتور شیر سه راهه فرمان داده و مسیر آب عبوری از کویل سرمایش یا گرمایش را (معمولاً به صورت تدریجی) کم و زیاد می کند.

استفاده از شیر سه راهه برقی در دستگاه هواساز با حجم ثابتاستفاده از شیر سه راهه برقی در هواسازهای CAV
هواسازهای با حجم هوادهی متغیر (Variable Air Volume):

در چنین هواسازهایی (VAV)، این دمای هوای خروجی از هواساز است که ثابت می ماند و با تغییر حجم هوادهی دستگاه، دمای داخل ساختمان تنظیم می شود. به این ترتیب که با تغییر سرعت چرخش فن (بوسیله اینورتر) دِبی هوای ارسالی توسط فن، کم و زیاد می شود.

در صورت نیاز به ایجاد دماهای متفاوت در زون های مختلف ساختمان، می توان با استفاده از باکس های VAV در مسیر کانال اصلی هر زون، حجم هوادهی آن زون را متناسب با دمای مورد نظر تغییر داد. باکس های VAV مجهز به دمپرهایی هستند که به صورت اتوماتیک و با توجه به دمای تنظیم شده در زون مربوطه، حجم هوای عبوری را تغییر می دهند.
دیاگرام شماتیک دستگاه هواساز حجم متغیردیاگرام شماتیک هواسازهای VAV

اینورتر می تواند با تغییر فرکانس کاری الکتروموتور، دور آن و در نتیجه سرعت چرخش فن را تغییر دهد. به این ترتیب کنترلر هواساز با توجه به مقایسه دمای هوای اتاق با دمای مورد نظر (Set point)، به اینورتر فرمان داده و با کم و زیاد شدن دور فن، حجم هوای فرستاده شده به اتاق تغییر می کند.

اینورتر فن در دستگاه هواساز حجم متغیر فن اینورتر در هواسازهای VAV

۳- انواع دستگاه هواساز بر اساس زون بندی

یکی دیگر از روش های دسته بندی دستگاه های هواساز در بازار تهویه مطبوع نوع زون بندی است که هواسازها را به دودسته تک منطقه ای و چند منطقه ای تقسین می کند و ما در ادامه هر کدام را به طور جداگانه بررسی کرده ایم.

دستگاه هواساز تک منطقه ای (Single zone): هواسازی که فقط یک خروجی هوا دارد، به این معنا که قادر است تنها یک جریان هوای مشخص را که دِبی، دما، رطوبت و تمیزی تعریف شده ای دارد، تولید کند. بنابراین استفاده از چنین هواسازی به تنهایی برای زون های مختلف که شرایط کنترلی متفاوتی دارند، امکان پذیر نیست.
دستگاه هواساز چند منطقه ای (Multi zone): هواسازی که بیش از یک خروجی هوا دارد، چنانکه می تواند بیش از یک جریان هوا، با مشخصه های متفاوت، مثلاً با دماهای مختلفی را تولید کند، در نتیجه می توان از این نوع هواساز برای زون های مختلف که نیازمند دماهای متفاوت یا در کل شاخصه های کنترلی متفاوتی هستند، استفاده نمود.

همانطور که در دیاگرام های شماتیک هواسازهای CAV و VAV مشاهده می شود، این امکان وجود دارد که بتوان با بکارگیری تمهیداتی از هواسازهای تک منطقه ای نیز برای زون های مختلف، با شرایط کاری متفاوت استفاده نمود. چنانکه می توان دمای هوای عبوری از هر انشعاب را به کمک کویل­ های بازگرمایش و یا باکس های VAV متناسب با نیاز هر زون تغییر داد.

۴- انواع دستگاه هواساز براساس محل قرارگیری فن دمنده

Draw-Through: هواسازی که در آن فن دمنده بعد از کویل سرمایش قرار می گیرد.
Blow-Through: هواسازی که در آن فن دمنده قبل از کویل سرمایش قرار می گیرد.

۵- انواع دستگاه هواساز بر اساس جهت خروج جریان هوا

روبرو زن (Front flow): هواسازی که در آن هوا به سمت جلو فوت می شود.
بالا زن (Up flow): هواسازی که در آن هوا به سمت بالا فوت می شود.
پایین زن (Down flow): هواسازی که در آن هوا به سمت پایین فوت می شود.

در صورت بکارگیری فنِ نوعِ سانتریفیوژ در هواساز، طبیعتاً جهت خروج جریان هوا، در چگونگی نصب فن در داخل یونیت مؤثر خواهد بود.

۶- انواع دستگاه هواساز بر اساس شکل یونیت

هواساز افقی (Horizontal):

هواسازی که یونیت آن بصورت افقی است و معمولاً در پشت بام یا اتاق هواساز نصب می گردد.
دستگاه هواساز افقیهواساز افقی
هواساز عمودی (Vertical):

هواسازی که یونیت آن بصورت عمودی است و معمولاً در داخل فضای مورد نظر نصب می گردد.
دستگاه هواساز عمودیهواساز عمودی
سیستم کنترلی دستگاه هواساز

از آنجا که تنوع زیادی در طراحی و تولید دستگاه هواساز وجود دارد، می توان طرح های متفاوتی را نیز برای سیستم کنترلی یک دستگاهِ هواساز تعریف نمود. سیستمی که در واقع موظف است کیفیت عملکرد هواساز را کنترل کرده و شرایط طراحیِ داخلِ اتاق را محقق سازد. اما، میزان کنترلی که می توان برای یک دستگاه هواساز تعیین کرد، بستگی به الزامات و کاربری پروژه خواهد داشت. کما اینکه هواسازهایی وجود دارند که بدون هیچ گونه سیستم کنترلی، تولید شده و تنها قابلیت روشن و خاموش شدن فن برای آن ها لحاظ شده است.

مهم ترین آیتم های کنترلی در هواسازها عبارتند از:

سنسور دما و شیر سه راهه: در هواسازهای حجمِ هوا ثابت (CAV) به کمک سنسور دمایی که دمای هوای رفت یا برگشت را اندازه گیری می کند و شیر سه راهۀ برقی که مقدار دبی آب عبوری از کویل ها را تغییر می دهد، می توان دمای هوای ورودی به اتاق را با توجه به دمای طراحی، کنترل نمود.

سنسور دما و شیر برقی سه راهه در دستگاه هواسازسنسور دما و شیر سه راهه برقی در دستگاه هواساز

اینورتر: در هواسازهای حجمِ هوا متغیر (VAV) همانطور که پیش از این نیز گفته شد، به کمک اینورتر، دورِ الکتروموتور و در نتیجه سرعت چرخش فن تغییر کرده و به این ترتیب می توان با کم و زیاد کردن حجم هوای رفت که دمای ثابتی دارد، به دمای طراحیِ مورد نظر برای اتاق دست یافت.
اینورتر فن در دستگاه هواساز حجم متغیراینورتر فن هواساز

دمپر موتور: یک عملگر برقی است که برای باز و بسته کردن اتوماتیک دمپرها بکار می رود تا این چنین نسبت اختلاط هوای تازه و هوای برگشت، به صورت کنترل شده تغییر کند. در هواسازهای Full fresh نیز از دمپر موتور برای بسته شدن اتوماتیک دمپر هوای تازه به هنگام وقوع آتش سوزی استفاده می شود.
دمپر موتور در دستگاه هواسازدمپر موتور در دستگاه هواساز

ترموستات آنتی فریز: جهت جلوگیری از یخ زدگیِ آب کویل گرمایشی در فصل زمستان استفاده می شود.

ترموستات آنتی فریز در هواسازهاترموستات آنتی فریز در هواساز

سوییچ اختلاف فشار (DPS): به منظور اعلام کثیفی فیلترها در هواساز پیش بینی می شود.

سوییچ اختلاف فشار در دستگاه هواسازسوییچ اختلاف فشار در هواساز

ترانسمیتر اختلاف فشار (DPT): فیلترهای هواساز پس از مدتی دچار کثیفی و گرفتگی می شوند. این موضوع باعث کاهش حجم هوادهی هواساز خواهد شد. لذا بوسیله ترانسمیتر اختلاف فشار، افت فشار هوای عبوری از فیلترها به طور مستمر اندازه گیری شده و متناسب با آن، سرعت چرخش فن توسط اینورتر افزایش می یابد تا این گونه کاهش حجم هوادهیِ هواساز جبران گردد.

ترانسمیتر اختلاف فشار در هواسازهاترانسمیتر اختلاف فشار در هواساز

سنسور CO2: در هواسازهایی که هوای برگشت دارند، میزان دی اکسید کربن هوای برگشت (هوای اتاق) را می توان توسط این سنسور اندازه گیری کرده تا بدین وسیله نسبت اختلاط هوای تازه و هوای برگشت برای دستیابی به سطح اکسیژن کافی در اتاق، به کمک دمپر موتورها تنظیم شود.

سنسور دی اکسید کربن در دستگاه هواساز

سنسور رطوبت: استفاده از این سنسور در دو حالت لحاظ می شود. یا مشابه سنسور CO2 در مسیر هوای برگشت نصب شده تا دمپرها بر اساس رطوبت مورد نظرِ اتاق، باز و بسته شوند یا در هواسازهایی که مجهز به رطوبت زن یا رطوبت گیر می باشند، جهت تنظیم رطوبت هوای رفت بکار می روند.

وال مارت از فروشگاه های زنجیره ای معروف در ایالات متحده و کانادا است که در مکزیک ، اروپا ٬ هند و چین نیز شعبه دارد. این فروشگاه در سال ۱۹۶۲ توسط سام والتون ایجاد گردید و هم اکنون با بیش از ۶۲۰۰ شعبه و ۸ میلیون کارمند بزرگترین فروشگاه زنجیره ای جهان شناخته میشود. صاحبان آن که سه برادر و یک خواهر هستند ، هشتمین ثروتمند دنیا هستند. معروفیت این فروشگاه به علت ارزانی و به اصطلاح جوری جنس است. وال – مارت در آمریکا داراى ۳۶۰۰ شعبه فروشگاهى است. این شرکت در کره جنوبى ، چین، پورتوریکو، کانادا، مکزیک و آلمان هم مجموعاً داراى ۱۵۷۰ شعبه است.

شرکت خرده فروشی وال مارت با ۳۵۱ میلیارد دلار درآمد و ۱۱ میلیارد دلار سود به عنوان بزرگترین شرکت امریکایی طی سال ۲۰۰۷۷ شناخته شد.

شاید در سال ۱۹۶۲ که سام والتون اولین فروشگاه خود را به صورتی ساده و سنتی افتتاح کرد هیچکس نمی توانست تصور کند که «خرده فروشی» می تواند چنان رتبه ای در کسب و کارها داشته باشد که دست یافتن به آن برای دیگر کسب و کارهای عالم یک رؤیا به حساب آید. اما همت والای والتون «بزرگترین خرده فروش قرن» را بنیان نهاد و نشان داد که آنچه انسان بخواهد، محقق خواهدشد. امروزه میلیونها نفر در آمریکا و سراسر دنیا به بیش از ۶۲۰۰ فروشگاه وال مارت رفت و آمد دارند و ۸/۱ میلیون نفر به خدمت آنها مشغول هستند و یک زنجیره عظیم تامین کنندگان به پشتیبانی آنها می پردازند و درآمد ۳۱۲ میلیارد دلاری و سود ۲/۱۱ میلیارد دلاری حاصل می شود. در این هیاهو که شرکتهای عظیم باسابقه دهها سال فعالیت نظیر GE و HP و GM از یک سو و شرکتهای کوچک ولی پویا و مبتنی بر فناوری نظیر «مایکروسافت» و «دل» ازسوی دیگر رقبای مطرح هستند، کمتر کسی می تواند در ذهن خود به چهار دهه پیش برگردد و تک فروشگاهی را تصویر کند که بنیان این خرده فروش افسانه ای بر پایه های آن قد برافراشته است.

walmart (4)

تاریخچه

با افتتاح اولین فروشگاه در آرکانزاس آمریکا در سال ۱۹۶۲ توسط سام والتون، شرکت او آغاز به کار کرد. پنج سال بعد تعداد فروشگاهها در آن ایالت به ۲۴ رسید و میزان فروش از مرز ۶/۱۲ میلیون دلار گذشت. سال بعد، فروشگاههای جدید در خارج از ایالت آرکانزاس تاسیس شد. در سال ۱۹۶۹ شرکت رسما به عنوان «شرکت فروشگاههای وال مارت» (WAL-MART STORES INC.) به ثبت رسید. سال بعد که سهام شرکت در بورس نیویورک عرضه شد تعداد فروشگاهها به ۳۸، فروش به ۲/۴۴ میلیون دلار و تعداد کارکنان به ۱۵۰۰ نفر رسیده بود. در سال ۱۹۷۹ وال مارت به عنوان اولین شرکتی که به فروش بیش از یک میلیارد دست یافته بود شناخته شد. در این هنگام تعداد فروشگاهها به ۱۲۵ و تعداد کارکنان در ۱۱ ایالت به ۲۱ هزار نفر رسیده بود. در ۱۹۸۴ دیوید گلس به ریاست شرکت رسید و از ۱۹۸۸ به عنوان مدیرعامل مشغول کار شد. در ۱۹۹۰ وال مارت به عنوان برترین فروشگاه ملی شناخته شد. در سال ۱۹۹۲ با مرگ سام والتون، فرزند او راب والتون به عنوان رئیس هیئت مدیره برگزیده شد. یک سال قبل از آن اولین واحد بین المللی فروشگاههای وال مارت در مکزیکوسیتی افتتاح شده بود. در ۱۹۹۶ نیز وال مارت به صورت مشارکت (J.V) به چین وارد شد.

سال ۱۹۹۷ که برای اولین بار فروش وال مارت از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار گذشت، تعداد کارکنان داخلی به ۶۸۰ هزار و تعداد کارکنان بین المللی ۱۱۵ هزار نفر رسیده بود. در آستانه ورود به هزاره جدید، وال مارت با یک میلیون و ۱۴۰ هزار نفر، بزرگترین شرکت خصوصی جهان از لحاظ تعداد نفرات شناخته شد. در سال ۲۰۰۰ نیز وال مارت در رده بندی مجله فورچون به عنوان تحسین‌برانگیزترین شرکت جهان معرفی شد. درهمین سال لی اسکات به عنوان رئیس و مدیرعامل شرکت برگزیده شد. در سال ۲۰۰۲ وال مارت درصدر جدول ۵۰۰ شرکت برتر جهانی این مجله قرار گرفت.

رشد وال – مارت

والتون در اوت ۱۹۴۵ از ارتش مرخص شد و خیلی اتفاقی توانست امتیاز فروشگاه بن فرانکلین در نیوپورت آرکانزاس را خریداری و یک ماه بعد آن را افتتاح کند. قرارداد اجاره محل فروشگاه با مشکل مواجه شد و والتون مجبور گردید آن را در سال ۱۹۵۰ به بنتاون ویل منتقل کند. در طول دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ والتون تعداد امتیاز فـــروشگاههای بن فرانکلین را به ۱۵ واحد رساند. وی در زمستان ۱۹۶۲ در جلسه هیئت مدیره بن فرانکلین پیشنهاد کرد که به علت آماده بودن شرایط، فروش کالاها درفروشگاهها با تخفیف انجام پذیرد. ولی هیئت مدیره نظر او را نپذیرفت.

اما والتون و برادرش در سال ۱۹۶۲ اولین فروشگاه با تخفیف را در شهر روجر (ROGER) و دومین فروشگاه را در ۱۹۶۶ در شهر هاریسون افتتاح و در ۳۱ اکتبر ۱۹۶۹ آن را به وال – مارت تبدیل کردند.

در سال ۱۹۷۰ والتون اولین مرکز توزیع کالا و همچنین اداره مرکزی آن به وسعت ۷۲ هزار فوت مربع احداث کرد. در سال ۱۹۷۶ به منظور تــوسعه وال – مارت، روابط خود را با بن فرانکلین قطع کرد.

محرک اصلی « والتون» در طول سالهای توسعه، روح کارآفرینی بود. او شخصاً ضمن سرکشی به فروشگاههای خود، ‌توجه جدی به رقبا داشت و دنبال ایده های جدید در بیشتر کردن میزان فروش با قیمتهای مناسب بود. او بدون رویارویی با فروشگاههای زنجیره ای بزرگ نظیر پنی (PENNEY)، سیرز (SEARS) و یا غولی به نام ک – مارت تمام تلاش خود را در شهرهای کوچک صرف توسعه کرد که دارای پتانسیل زیاد بوده و برای رقبای بزرگ صرفه رقابتی وجود نداشت. رشد شتاب گرفت و در پایان سال ۱۹۷۵ « والتون» ۱۰۴ فروشگاه با حدود ۶۰۰۰ کارمند و فروش سالانه ۲۳۶ میلیون دلار با ۶ میلیون دلار سود خالص را کسب کرد. سال بعد تعداد فروشگاهها به ۱۲۵ و تعداد کارکنان به ۷۵۰۰ نفر و میزان فروش به ۳۴۰ میلیون دلار با ۱۱/۵ میلیون دلار سود رسید.

در پایان سال مالی ۱۹۹۱ تعداد فروشگاههای وال – مارت در ۳۵ ایالت به ۱۵۷۳ واحد رسید که تعدادی از آنها حالت سوپر فروشگاه را داشته و به مراتب از فروشگاههای معمولی وال – مارت بزرگتر بودند و دارای انبارهای موادغذایی در زیر همان سقف بودند. محرک اصلی برای اضافه کردن بخش موادغذایی و انبار آن، ناشی از این تفکر بود که مشتریان برای خرید موادغذایی بیشتر از سایر موارد به فروشگاهها مراجعه می کنند.

در دسامبر ۱۹۸۷ وال – مارت فروشگاههای خیلی عظیم به نام هایپرمارت در کارلند تکزاس را افتتاح کرد که در وسعتی به مساحت ۲۰۰ هزار فوت مربع انواع کالاهای موردنیاز عموم را عرضه کرد. این فروشگاه در درون خود دارای غذاخوری، فروشگاههای وسایل آرایش، کفاشی، خشک شویی و… بوده و امکان انجام کلیه خریدها در یک مراجعه مشتری را میسر ساخت.

علی رغم خوش بینی ها، ایده هایپر مارکتها آن طور که انتظار می رفت، موفقیت آمیز نبود. لذا احداث آنها متوقف شد و طرح ایجاد سوپرسنترها دنبال گردید که کمی کوچکتر از هایپرمارکت بودند.

حوزه فعالیت

حوزه فعالیت شرکت وال مارت، خرده فروشی است. کسب و کار شرکت در پنج بخش صورت می گیرد:

۱ ) فروشگاهها (STORES) که بزرگترین بخش را شامل می شود و در سال ۲۰۰۵، ۲/۶۷ درصد فروش خالص شرکت از آن طریق به دست آمده است. اساس این بخش همان فروشگاههای سنتی در آمریکاست، گرچه امروزه فروشگاههای ON-LINE نیز در کنار آن قرار گرفته است. اجناس عرضه شده در این فروشگاهها طیف بسیار وسیع و متنوعی از موادغذایی تا پوشاک را دربر می گیرد. تعداد فروشگاههای وال مارت در آمریکا ۳۸۶۴ و فروشگاههای بین المللی ۲۶۷۰ است. فروشگاههای خارج از آمریکا در ۱۵ کشور ازجمله مکزیک، کانادا، چین، برزیل، آلمان، ژاپن، انگلستان مستقر است و ۵۰۰ هزار نفر در آنها مشغول به کار هستند. یک میلیون و ۸۰۰ هزار فروشنده این فروشگاهها، پاسخگویی بیش از ۱۳۸ میلیون مشتری هفتگی درجهان هستند. بالغ بر ۶۱ هزار تامین کننده وال مارت در آمریکا، سه میلیون شغل دارند. تامین مواد برای فروشگاههای بین المللی از ۷۰ کشور صورت می گیرد. در سال ۲۰۰۵، وال مارت ۱۵۰ میلیارد دلار از تامین کنندگان خود خرید کرده است.

۲ ) بازارهای میوه و سبزی (SUPERCENTER) که اولین بار در سال ۱۹۸۸ شروع به فعالیت کرد.

۳ ) بازارهای محلی (NEIGHBORHOOD) که عرضه کننده سبزیجات، کالاهای عمومی و دارویی است.

۴ ) کلوپ های سام (SAM’S CLUB) که خود یک شرکت ۳۱ میلیارد دلاری محسوب می شود. تعداد ۳۵۰ کلوپ در آمریکا بیش از ۴۶ میلیون عضو دارد. این کلوپ ها درواقع شریک بسیاری از کسب و کارهای کوچک هستند و به صورت انبارهای کالا در سراسر آمریکا در ارتباط و کمک با خرده فروشیها و کسب وکارهای کوچک، رستوران ها، دفاتر، اغذیه فروشی ها، تعمیرات، مدارس، کلیساها، آرایشگاهها، شرکتهای فروش و… قرار دارند. حدود ۱۳ درصد فروش وال مارت از این طریق حاصل می شود.

۵ ) فروشگاههای بین المللی (INTERNATIONAL) در ۱۵ کشور جهان حدود ۲۰ درصد فروش خالص وال مارت را تشکیل می‌دهد.

عوامل موفقیت

والتون در سبک مدیریت با تاکید روی ابتکارات فردی، آزادی عمل و خودگردانی درقبال نظارت مستقیم باب جدید گشود. او چنین فلسفه های ارتباطی با کارکنان را از جیمز کاش بنیانگذار کمپانی جی- سی – پنی در سال ۱۹۱۳ مشهور به ایده های پنی قرض گرفت.ایده های پنی روی اصلاح مداوم عوامل انسانی تاکید داشته و به میزان مشارکت افراد در توسعه تجاری، ارزیابی خط مشی ها و اقدام مطابق انصاف و درستی ارج می نهد.

walmart (1)
تابلو اطلاعات توضیحی

سلام بر مردم: تمام مشتریان به هنگام ورود به فروشگاهها با کارمندانی مواجه می شوند که برای گفتن سلام، راهنمایی مشتریان برای یافتن کالاهای موردنیاز منصوب شده اند. آنها هنگام خروج نیز از مشتریان تشکر کرده و به طور ضمنی نیز مواظب هرگونه دزدی از فروشگاه هستند. گذاشتن افراد در محل ورود و خروج فروشگاه معمول است ولی سلام گویان فروشگاههای وال – مارت ازنظر صبوری و صمیمیت استثنا هستند. وال مارت دریافت که استفاده از افراد بازنشسته برای خوشامدگویی به مشتریان هنگام ورود و تشکر از آنها در زمان خروج، مشتریان بیشتری را جذب فروشگاه خواهدکرد.

وال – مارت از سال ۱۹۷۲ دارای طرح سهیم کردن کارکنان (همکاران) در سود سالانه کمپانی است. مثلاً یک صندوقدار که ساعتی ۷/۱۰ دلار دستمزد می گرفت بعد از ۲۴ سال ۲۲۰ هـــزار و ۱۲۷ دلار سهم از سود دریافت می کرد.

فلسفه تجاری والتون در مدیریت این بود که یک محیط صمیمی در هر فروشگاه ایجاد کند و تاکید داشت که داشتن آرامش روحی هنگام کار خیلی <مهم بوده و رضایت شغلی را سبب می شود. او خیلی مواظب بود که چنین فضای کاری از بین نرود. یکی از محرکهای کارکنان در مواظبت از فروشگاهها تعیین سقف کسری کالا در اثر دزدی، بی دقتی و یا سرقت توسط کارکنان است. هر سال به کارکنانی که کسری آنها کمتر ازحد معینی باشد، ۲۰۰ دلار داده می شود و سبب می گردد که آنها مواظب خریداران و یا یکدیگر باشند. در سال ۱۹۸۹ کسری کالای وال مارت یک درصد بود که به مراتب از نرخ دو درصد این صنعت کمتر است.

یکی از رویه های غیرمعمول برای ایجاد احســـاس هویت درکارکنان وال – مارت اطلاع رسانی و مشارکت در اطلاعات تجاری بود کـــه سبب شد کارکنان خود را بخشی از وال – مارت تلقی کرده و با دریافت اخبار در عملکرد خوب و یا بد، خود را سهیم بدانند. هر مدیری موظف بود که آمارهای سود، خرید و یا فروش را دراختیار کارکنان قرار دهد و هر فرد از معاون مدیر تا کارمند نیمه وقت این نوع اطلاعات را به طور مرتب دریافت می کرد. بدین ترتیب در هر کارمندی این احساس به وجود می آمد که وال – مارت واقعاً متعلق به اوست.
فناوری روز

مدیریت غیرمتمرکز والتون به رویکرد تیمی در تصمیم گیری منجر گردید. اما این رویکرد بدون بهره گیری از فناوری روز خیلی مشکل است. یکی سیستم ارتباطی بزرگ این امکان را فراهم کرده که مدیران وال – مارت بتوانند با مدیران فروشگاهها در ارتباط دائم باشند. علاوه بر آن اعضای تیم مدیریت داخلی با ۱۱ فروند هواپیما به فروشگاههای مختلف مراجعه و عملکرد آنها را بعداز بازگشت در جلسات روزهای جمعه و شنبه بررسی، و موضوعها را هماهنگ کنند. استفاده از ۶ کانال ماهواره ای برای ارسال پیامها به تمام فروشگاهها و به کارگیری رایانه های بزرگ بخشی از سیستم پیچیده توزیع کمپانی محسوب می شود.
کنترل هزینه ها

« والتون» برای حفظ هزینه ها در سطح حداقل و عرضه کالا به مشتریان به قیمت پایین بسیار مصر بود. کنترل هزینه های وال – مارت با تولیدکنندگان شروع شد. وال – مارت به سخت گیری در خرید و وادار کردن تولیدکنندگان به کاهش قیمت و مشارکت در تبلیغات مشهور بود. وال – مارت سعی می کرد که از واسطه ها پرهیز کرده و کالاها را مستقیماً از تولیدکننده بخرد، درنتیجه حدود ۲ تا ۶ درصد در هزینه ها صرفه جویی شد.

بررسی یک نمونه فروشگاه‌ زنجیره‌ ای

وال – مارت در کاهش هزینه های توزیع نیز بسیار موفق بود.

استفاده از مراکز توزیع پیشرفته و ناوگان حمل و نقل متعلق به کمپانی، این امکان را فراهم می ساخت که در هنگام عقد قراردادهای عمده، به قیمتهای پایین دست یابد. سه چهارم اقلام قابل عرضه در فروشگــــاهها ازطریق ۱۶ مرکز توزیع تامین می شود. هر مرکز توزیع، تحویل کالاهای موردنیاز ۱۵۰ تا ۲۰۰ فروشگاه را به عهده دارد. مثلاً مرکز توزیع کلمن در آلاباما در زمینی به مساحت ۲۸ هکتار با زیربنای ۱/۲میلیون فوت مربع، ۱۰۴۲ کارمند روزانه ۱۵۰ تریلر را بارگیری، و در مواقع شلوغ ۱۸۰ تریلر را تخلیه می کنند. در این مرکز دستگاههای اسکنر لیزری جـابه جایی ۱۸۰ هزار قلم کالا را در نقاله هایی به طول ۱۱ مایل کنترل می کنند. هر مرکز دارای جدیدترین دستگاههای اسکنر نوری، حمل ونقل اتوماتیک، بارکدخوان و موجودی گیر رایانه ای بوده، و ازطریق شبکه ماهواره با دیگر مراکز توزیع و فروشگاهها و اداره مــــرکزی در ارتباط دائم قرار دارد. رایانه های دستی به کارمندان مرکز توزیع این امکان را فراهم می کند که کالاها را بلافاصله سفــــــارش کنند. وجود سیستم توزیع و بهره گیری از فناوری پیشرفته تحویل به موقع کالاها را به فروشگاهها میسر و هزینه توزیع وال – مارت را به سه درصد کل فروش کاهش داده است درصورتی که هزینه های توزیع سایر رقبا دوبرابر این مقدار است.

وال – مارت با تولیدکنندگان در رابطه با بسته بندی کالا و رعایت ضوابط محیط زیست چالشهای بسیار داشت و آنها را مجبور کرد که ضمن تلاش برای اصلاح بسته بندیهای خود و حذف هرگونه اقلام مازاد، از مواد قابل بازیافت و بدون کاربرد مواد سمی در بسته بندی استفاده کنند.

کمپانی وال – مارت در مراسم روز زمین با انجام درختکاری شرکت کرده و فیلم های ویدئویی به مشتریان خود عرضه می کرد که در آن چگونگی حفاظت از محیط زیست نمایش داده شده است. وال – مارت در کمک به گروههــــای علاقه مند به محیط زیست و برنامه های آن خیلی فعال بوده و کارکنان آن یک روز در ماه به طور داوطلبانه بزرگراه محلی را پاکسازی می کنند.

ویژگیها

فروشگاههای وال مارت با فلسفه و شعار « هر روز قیمت کمتر» (EVERY DAY LOW PRICE) شروع به کار کردند. فلسفه قیمت‌گذاری (PRICING) در وال مارت آن است که با کاهش قیمت می توان فروش بیشتری داشت. در خرده فروشیهای ارزان‌فروش‌تر، درآمد بیشتر است. علاوه بر فلسفه «هر روز قیمت کمتر»، گاه در موارد و مناسبتها نیز تخفیف بیشتری نیز صورت می‌گیرد (ROLLBACK) و گاه نیز فروشهای ویژه برقرار می شود (SPECIAL BUY). وال مارت بر این اعتقاد است که همین فلسفه قیمت گذاری است که اعتماد مشتریان را جلب می کند و آنها اطمینان می یابند که قیمتها تحت شرایط مختلف، تغییر شدید نخواهد داشت. وال مارت با فراهم آوردن مجموعه ای از کالاها و خدمات تجاری خود در هر روز با پایین ترین قیمت، فضایی از تنوع، یکپارچگی و احترام متقابل را پدید می آورد.

از دیگر ویژگیهای وال مارت قاعده ای است موسوم به «TEN FOOT» که توسط بنیانگذار شرکت سام والتون مطرح شده و به اجرا درآمده است. او دربازدیدهای مکرر خود از فروشگاهها، فروشندگان را تشویق می کرد که متعهد باشند با مشتریان چنین برخورد کنند: وقتی مشتری وارد می شود به چشم او نگاه کنید، به او سلام و خوشامد بگویید و از آنها بخواهید که چه کاری می‌توانید برای آنها انجام دهید. این نگرش از کودکی در سام والتون وجود داشت. او خود می گوید: «من از ابتدا یاد گرفته ام که یکی از رمز و رازهای رهبری، انجام یک کار بسیار ساده برای همه است. قبل از اینکه مشتری تازه وارد صحبت کند، شما سرصحبت را با او باز کنید. اگر او را می شناسید به اسم صدا کنید». امروزه همه کارکنان وال مارت در سراسر جهان به این فلسفه عمل می‌کنند.

دیگر ویژگی وال مارت، قاعده ای است به نام «SUNDOWN» که اساسا به عنوان یک بخش حیاتی از فرهنگ شرکت محسوب می‌شود. محتوای این قاعده کار امروز را به فردا نینداختن است، بدین معنا که بیشترین تلاش برای پاسخ به خواسته های تلفنی یا حضوری باید صورت گیرد. به این دلیل است که فروشندگان وال مارت به خاطر خدمت به مشتری شناخته شده اند زیرا کاری را که امروز می توانند برای مشتری انجام دهند به فردا موکول نمی کنند. آنها معتقدند در این دنیای شلوغ می توان از این راه به مشتریان نشان داد که به آنها فکر می کنیم و مراقب آنها هستیم. این حس اورژانسی نوعی احترام به وقت دیگران است.

walmart (2)

فروشگاههای وال مارت با شعار «هر روز قیمت کمتر» شروع به کار کردند.

فلسفه قیمت گذاری در « وال مارت » آن است که با کاهش قیمت می توان فروش بیشتری داشت.

فرهنگ و ارزشهای سازمانی

وال مارت مدعی است که شرکتی است اخلاقی و مبتنی بر ارزشها. ارزشهایی که تصمیم گیری و رهبری در شرکت را هدایت می‌کند بر سه پایه استوار است که بنیانگذار شرکت سام والتون در سال ۱۹۶۲ ارائه داده است :

* احترام به افراد؛

* خدمت به مشتری؛

* تلاش برای تعالی.

بیانیه ارزشهای شرکت در سال ۲۰۰۴ تجدیدنظر شد. این بیانیه اصول ارزشهایی را ارائه داده تا به کارکنان و تامین کنندگان به تصمیم‌گیری صحیح و انجام کارهای صحیح کمک کند. اصول ۱۰گانه این ارزشها عبارت است از:

۱ ) تبعیت از قانون در هر زمان؛

۲ ) صادق و منصف بودن؛

۳ ) از اطلاعات صحیح استفاده کردن؛

۴ ) اجتناب از تناقض بین کار و امور شخصی؛

۵ ) تبعیض قائل نشدن بین افراد؛

۶ ) غیراخلاقی عمل نکردن حتی اگر کسی دستور دهد؛

۷ ) از کسی نخواستن تا غیراخلاقی عمل کند؛

۸ ) پرسیدن سوال در زمینه مسائل اخلاقی و بیانیه ارزشها؛

۹ ) جلوگیری از بروز نقض عهد اخلاقی؛

۱۰ ) گزارش موارد نقض اخلاق.

لی اسکات مدیرعامل فعلی بر اجرای بیانیه اخلاق و ارزشها پای می فشرد: «کسب و کار وال مارت برپایه صداقت، احترام، انصاف و یکپارچگی بنیان نهاده شده است. ما همه موظف به صیانت از این بنیان و آوردن این ارزشها به کار روزمره خود هستیم. بنابراین، همه باید از مفاد بیانیه اخلاق تبعیت کنیم. این بیانیه البته جزئیات مناسبات را بیان نمی کند اما مسئولیت ماست که به عنوان یک حس مشترک و عمومی آن را به کار ببریم و همواره بخواهیم «کار درست» را انجام دهیم. درهای باز به ما امکان می دهد که هر موضوعی را بشنویم. ما باید باورهای اصلی اخلاقی شرکت را مستحکم بداریم».

۱/۸ میلیون نفر درحال حاضر در ۶۲۰۰ فروشگاه وال مارت در دنیا مشغول بکارند.

امروزه وال مارت بزرگترین خرده فروش جهان با درآمد ۳۱۲ میلیارد دلاری است.

walmart

منابع انسانی

وال مارت بزرگترین شرکت جهان از لحاظ تعداد نیروی انسانی است. ۸/۱ میلیون نفر در بیش از ۶۲۰۰ فروشگاه وال مارت در دنیا مشغول به کار هستند. وال مارت کارکنان و فروشندگان خود را « همکار » (ASSOCIATE) خطاب می کند.

وال مارت با ارائه برنامه‌های متنوع همکاران خود را برای خدمت به نیازهای مشتریان توانمند می سازند. ۷۶ درصد مدیران فروشگاهها کار خود را در ابتدا به صورت ساعتی با وال مارت شروع کرده اند و وال مارت فرصتهای شغلی مناسب را دراختیار آنها قرار داده است. وال مارت دوسوم هزینه درمان همکاران را می پردازد. از لحاظ تنوع (DIVERSITY) نیروی انسانی، وال مارت یک شرکت ممتاز است. ۸۱۵ هزار زن و ۳۷۵ هزار نفر غیر آمریکایی در وال مارت مشغول به کار هستند.

فروش

امروزه وال مارت بزرگترین خرده فروش (RETAILER) جهان با درآمد ۳۱۲ میلیارد دلاری است. این شرکتی است که پنج سال بعداز آغاز فعالیت در سال ۱۹۶۲، تنها ۱۲ میلیون دلار فروش داشت. در سال ۲۰۰۵، درآمد ۳۱۲ میلیارد دلاری، سود ۲/۱۱ میلیارد دلاری برای شرکت به همراه آورد. وال مارت اولین شرکتی بود که در سال ۱۹۹۷ از مرز فروش ۱۰۰ میلیارد دلار عبور کرد. میزان فروش روزانه نیز در سال ۲۰۰۲ رکورد ۴۳/۱ میلیارد دلار را شکست. فروش بین المللی وال مارت بالغ بر ۶۰ میلیارد دلار است.

بنیانگذار

سام والتون خرده فروش افسانه ای در سال ۱۹۶۲ وال مارت را بنیان نهاد. او در ۱۹۱۸ به دنیا آمد و از همان کودکی مهمان نواز بود و بعدها نیز همین «مهمان نوازی پشتکارانه» را در مورد مشتریان شرکت به همکاران یادآوری می کرد. والتون معتقد بود «راز موفقیت خرده فروشی آن است که آنچه مشتری می خواهد به او بدهی. شما وقتی به فروشگاهی وارد می شوید که بیش از آنچه انتظار دارید فراهم است به آن گرایش خواهید یافت و اگر به فروشگاهی بروید که راحت نیستید و به شما سخت می گذرد و یا فروشندگان آن متظاهر و پرمدعا هستند از آن متنفر خواهیدشد». والتون بهترین حالت دوستانه، یک لبخند خوشامدگویی، ارائه کمک و نیز احترام را اساس کار می دانست. او به همکاران خود می گفت «ما با یکدیگر کار می کنیم. این راز پایداری ماست. ما هزینه زندگی را برای همه افراد کاهش خواهیم داد. فرصتی فراهم خواهیم آورد که همه دنیا مزایای آن را ببینند و زندگی بهتری داشته باشند. ما به آنچه انجام می دهیم افتخار می کنیم». والتون اصول باورهای خود را درکتاب « ساخت آمریکا » (MADE IN AMERICA) عرضه کرد. در سال ۱۹۹۲ سام والتون در آخرین سال زندگی خود ۱۰ قانون برای کسب وکار ارائه داد:

۱ ) به کسب و کار خود تعهد داشته باشید؛

۲ ) منافع خود را با همکاران خود به شراکت بگذارید و با آنان مانند شریک رفتار کنید؛

۳ ) به شرکای خود انگیزه بدهید؛

۴ ) با شرکای خود ارتباط برقرار کنید؛

۵ ) هرچه را که به انجام بهتر کسب وکار کمک می کند ارج نهید و قدر بدانید؛

۶ ) موفقیتهای خود را جشن بگیرید؛

۷ ) به حرف همه در شرکت گوش دهید؛

۸ ) احترام مشتریان را نگه دارید؛

۹ ) کنترل هزینه ها بهتر از آن است که در دام رقابت با دیگران گرفتار شوید؛

۱۰ ) خلاف جهت آب شنا کنید. روشهای سنتی را کنار بگذارید و راه دیگر بروید.

مدیرعامل

در سال ۱۹۹۲ با مرگ سام والتون بنیانگذار وال مارت پسر او رابسون به عنوان رئیس هیئت مدیره برگزیده شد . رابسون که دکتری حقوق دانشگاه کلمبیا را دارد از ۱۹۶۹ به شرکت پیوسته است. در سال ۱۹۸۸ دیوید گلاس به مدیرعاملی برگزیده شد و از سال ۲۰۰۰ نیز لی اسکات به عنوان رئیس و مدیرعامل وال مارت سکان هدایت شرکت را به دست گرفته است. او در سال ۱۹۷۹ به وال مارت پیوست و به عنوان معاون مدیر حمل نقل، مدیر حمل و نقل و نایب رئیس بخش توزیع فعالیت کرد. در سال ۱۹۹۲ به سمت نایب رئیس اجرایی پشتیبانی و در سال ۱۹۹۵ نایب رئیس اجرایی فروش رسید. اسکات کارشناس بازرگانی از دانشگاه پیتسبرگ است. او بر این باور است که فروش و سود خوب شرکت در سال ۲۰۰۵، به ۸/۱ میلیون همکاری تعلق دارد که هر روز سخت‌کوشند و به مشتریان بیش از ۶۲۰۰ فروشگاه در سراسر جهان خدمت ارائه می دهند. لی اسکات مسئولیت مدیرعاملی را بسیار بیش از قدرت او می‌داند. او می گوید «البته باور همگانی این است که به محض آنکه مدیرعامل شدی می توانی دستور دهی و کارها هم انجام شود. اما حقیقت آن است که تنها با نفوذ در دیگران می توان اثری برجای گذاشت».

چشم انداز آینده

مدیرعامل وال مارت معتقد است غیر از خطرپذیری (RISK) که ذاتی عملیات و فعالیت خرده فروشی است، شرکت در معرض خطرات بازار شامل تغییرات نرخ بهره و نرخ تبادل ارزهای خارجی است. اما با این حال او تاکید دارد که وال مارت باید به افزایش استاندارد سطح زندگی مردم در همه جا ادامه دهد. او می گوید « ما تعهد خود را مبنی بر شهروند مسئول بودن حفظ خواهیم کرد و وظیفه شناسی خود را در همکاری و کمک به خیریه ها و سازمانهای اجتماعی ادامه خواهیم داد». او همواره در برخورد با همکاران خود تاکید می کند که « تنها وقتی می توانیم بهتر شویم که بدانیم در چه زمینه‌هایی نیاز به بهبود داریم .»

چه چیزی می توان یاد گرفت؟

مواظب مردم باشید: والتون با دو گروه از مردم یعنی کارکنان و مشتریان مواجه بود. او دریافت که با ترغیب و تشویق کارکنان خود بهتر می تواند به مشتریان خدمت کند. در تجارت به ویژه تجارتهای بزرگ تاکید روی مردم بیشتر است و والتون توجه به مردم را به رویه جاری تبدیل کرد.

به سمت دریچه فرصت استراتژیک بروید: بعضی مواقع دریچه فرصت استراتژیک به صورت غیرمنتظره در یک عرصه تجاری که موردتوجه دیگران نیست، ظاهر می شود. در سالهای اولیه رشد دریچه فرصت استراتژیک را، شهرهای کوچک و مناطق روستایی نزدیک آن رقم زد که در معرض تحولات بزرگ قرار گرفته بودند.

ترکیب ایده هـــای قدیمی با فناوری جدید می تواند استراتژی توانمند را به وجود آورد: والتون در عرصه تجاری بیش از سایر کارآفـــرینان به کسب موفقیت نائل شد. او علی رغم پیشگامی درسازمان به گسترش فنـــاوری مخابرات و ایجاد سیستم توزیع رایانه ای مبادرت و به موازات آن کارکنان را ترغیب کرد که نسبت به مشتریان برخوردی دوستانه داشته باشند.

علاقه مندی به محیط زیست سودآور است: برخلاف سابق، امروزه اکثر افراد نسبت به محیط زیست علاقه مند شده و وقت زیادی را صرف آن می کنند که در عصر صنعت مدرن در مقابل هر گزندی و یا سوء بهره برداری از آن دفاع کنند.

در چنین شرایط هر شرکتی که بتواند در رهبریت این گونه حرکتهای عامه پسند قرار گیرد، با استقبال مشتریان و رسانه های جمعی مواجه خواهدشد.

فروشندگان حرفه ای موفق سحرخیز هستند. اگر در هر روز یک ساعت از خواب خود را کم کنیم، پنج سال به عمر کاری خود اضافه کرده ایم. سحرخیز باشیم و برنامه داشته باشیم. تا آخر عمر در سلام کردن به دیگران پیش قدم باشیم؛ این نشانه بزرگی و ادب ما است. ضمن اینکه در بازار و در مواجهه با مشتری حتما  باید ما شروع کننده ارتباط باشیم. پس با صدای بلند سلام کنیم.

موقعیت و جایگاه فروشگاه زنجیره ای   positioning  :

یک فروشگاه زنجیره ای قادراست وفاداری مشتری را به وسیله ایجاد وتوسعه تصویری مطلوب از فروشگاه زنجیره ای در ذهن او تقویت و استحکام بخشد که این عمل از طریق ( ارائه خدمات ویژه – طراحی زیبا –  نحوه فعالیتهای اجرایی و- و نحوه برخورد پرسنل) امکان پذیراست .در واقع موقعیت و جایگاه فروشگاه زنجیره ای که در ذهن مشتری قراردارد . دارای ارزش است و یک عامل حیاتی و موثر محسوب میشود  نه آن تصوری که یک مدیر فروشگاه زنجیره ای از واحد خود دارد . بنابراین فروشگاهها باید بدانند که چه تصوری درذهن مشتری نسبت به فروشگاه زنجیره ای وجوددارد وآیا فروشگاه زنجیره ای با خواسته های او هماهنگ و سازگار است .؟

الف – ۲) سرویس و خدمات   services    :

فروشگاه زنجیره ای هاباارائه سرویس وخدمات ویژه قادرهستند مشتریان خود را به فروشگاه زنجیره ای وفادار نمایند اما باید بدانیم که ارائه خدمات و سرویس های مناسب و عالی بهمشتریان به صورت دائمی امری بسبیار دشوار استو ایجاد هماهنگی وسازگاری با پرسنل فروشگاه زنجیره ای درجهت ارائه خدمات دشوار میباشد بدین سبب ارائه خدمات باید به شکل مکانیزه و ماشینی صورت پذیرد .

ارائه خدمات مناسب به مشتریان یک سرمایه گذاری محسوب شده و فروشگاهها را به یک شهرت رقابتی می رساندکه درنتیجه آن فروشگاهها با ارائه خدمات مناسب و عالی به مشتریان میتوانند به یک مزیت رقابتی بادوام و با ثبات دست یابند که در دراز مدت منافع قابل توجهی برای آنان به دنبال خواهد داشت .

الف -۳) پایگاه داده های فروشگاه زنجیره ای :

ایجاد پایگاه داده های فروشگاهی توسعه و عملیاتی کردن برنامه های فروشگاه زنجیره ای و بهینه سازی آنها را به دنبال دارد ایجاد سیستم اطلاعات مشتریان تجزیه و تحلیل الگوی خرید آنها از طریق جمع آوری اطلاعات خرید و بررسی نیازها و خواسته های مشتریان و ارزیابی مستمر این پایگاهها ی اطلاعاتی به فروشگاهها در جهت برنامه ریزی فعالیت های خود مطابق با خواسته های مشتریان ورفع نیاز آنها و نهایتا” وفاداری مشتریان کمک قابل ملاحظه ای می نماید .

الف – ۴) کالاهای معتبر در فروشگاه‌ زنجیره‌ ای

داشتن کالاهایی با مارک های تجاری عمومی برای توسعه وفاداری مشتریان کاری بسیار دشوار است زیرا رقبا نیز به این کالاها برای خرید دسترسی دارند و شما صرفا” با داشتن کالاهای ویژه ای که در انحصار شما باشد میتوانید از این اهرم برای ایجاد وفاداری ودر مشتریان استفاده نمایید.

ب) مکان و موقعیت فروشگاه زنجیره ای  location  :

یکی ازمهمترین عوامل موفقیت یک فروشگاه زنجیره ای موقعیت مکانی آن است مقیت مکانی فروشگاه زنجیره ای یک عامل حیاتی دربخش مصرف کنندگان فروشگاهی به حساب می آید و این عامل یک مزیت رقابتی بادوام و با ثبات است که توسط رقبا قابل کپی برداری نیست

ج) ارتباط باتامین کنندگان کالا :

توسعه ارتباطات محکم و قوی باتامین کنندگان کالا شرایطی به وجود ‘می آورد که فروشگاهها به افزایش ارتقاء فعالیت های اختصاصی خود قادر باشند که این فعالیت ها عبارتند از :

۱٫      فروش بعضی از  کالاهای انحصاری در منطقه

۲٫      خریدکالا با قیمتی پایین تر و یا در شرایطی بهتر نسبت به رقبایی که ارتباطات ضعیف تری دارند

۳٫      در یافت و تحویل کالاها در زمان کوتاهتر

ارتباط با تامین کنندگان کالا ها مشابه ارتباط با مشتریان بهمثابه مزیت رقابتی مناسبی است که در دراز مدت توسعه می یابد و از طرف رقبا به سادگی قابل جبران نخواهدبود

د ) کارکنان و پرسنل متعهد و موثر Effeetive committed employees

فعالیت فروشگاهی فعالیتی است که ارتباط عمیق و غیر قابل انگاری میان کارکنان و پرسنل فروشگاه زنجیره ای ایجاد نماید که در راستای چنین فعالیتی شاغلین فروشگاه زنجیره ای نقش موثری در ارائه خدمات به مشتری  و ایجاد وفاداری در آنها نسبت به فروشگاه زنجیره ای ایفا مینمایند

همچنین دانش و آگاهی پرسنل و مهارت آنها برای دستیابی به اهداف فروشگاه زنجیره ای موثر است و به عنوان یکی از عوامل حیاتی موقعیت در صنعت فروشگاهی محسوب می شود

۵)هزینه های عملیاتی و اجرایی پایین  Low cost operations :

کلیه فروشگاهها معمولا نسبت به وضعیت هزینه ای خود نگران هستند هزینه ها در فعالیت های فروشگاهی و خرده فروشی حتی برای فروشگاههایی که درآمدبسیار بالایی دارند بسیار مهم وحیاتی است فروشگاهها همواره تلاش میکنند تا با پایین آوردن هزینه های عملیاتی سود خالص را افزایش داده واز طریق افزایش سود آوری میزان سرمایه گذاری برروی جاذبه های فروشگاهی وارائه خدمات مطلوب به مشتریان راارتقاء بخشیده و در نهایت موجبات افزایش فروش رافراهم آورند.

به طور مثال فروشگاههای Wal-mart به منظور کاهش هزینه های توزیع کالا در نزدیکی تعدادی از فروشگاهها انبارهایی احداث نموده است .

v    استراتژی های رشد Growth  stratejies

چهار مدل از فرصتهای رشد که ممکن است فروشگاهها به آن دست یابند . عبارت است از

۱-    نفوذ در بازار

۲-    توسعه و گسترش بازار

۳-     گسترش چار چوب فروشگاهی

۴-    تنوع

۱-    نفوذ در بازار Market penetration

یکی از فرستهای نفوذ در بازار سرمایه گذاری مستقیم بر روی مشتریان کنونی فروشگاههاست .

*از جمله رویکرد هایی که برای افزایش نفوذ در بازار میتوان استفاده نمود عبارتند از :

۱-۱: فروشگاهها میتوانند با ایجاد شرایط مناسب ، تعداد دفعات بازدید مشتریان را افزایش داده و میزان خرید آنها را در هر بار مراجعه افزایش دهند .

۲-۱: جذب مشتریان جدید از طریق گشایش فروشگاهها بیشتر و افزایش ساعت کاری فروشگاههای موجود

۳-۱: نمایش کالاهای متنوع که منجر به افزایش خرید تفننی و خرید بدون برنامه مشرتیان خواهد شد

۴-۱: آموزش پرسنل فروش

۵-۱: افزایش کالاهای مکمل برای تکمیل سبد کالایی مشتریان

۲-   توسعه بازارMarket expansion :

فرصت های مناسب برای توسعه بازار را میتوان به طرق مختلف ایجاد نمود از جمله :

۱-۲: ایجاد واحدهای جدید کالایی / خدماتی .

۲-۲: افزایش تنوع خدمات ارائه شده به مشتریان .

۳- ۲: احداث فروشگاههایی مناسب با سلیقه مشتریان در مکان های جغرافیایی جدید .

شایان ذکر است که استفاده از فرصتهای توسعه بازار به دلیل بالا بودن میزان ریسک آن ، نیاز به اطلاعات دقیق و عملی تری از مشتریان و نیازهای بازار دارد

مطالعه تجربیات جهانی در کشورهای مختلف اعم از توسعه‌یافته و درحال توسعه حاکی از اثربخشی بیشتر سیاست‌های تنظیم بازار از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای نسبت به بخش سنتی است؛ ضمن آنکه در این فروشگاه‌ها، به‌دلیل استقرار سیستم متمرکز، امکان نظارت و بازرسی و رسیدگی به تخلفات و سوءاستفاده‌های احتمالی آسان‌تر بوده و هزینه‌های کمتری در برخواهد داشت. از این‌رو، فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توانند به‌عنوان ابزاری با قابلیت کنترل‌پذیری بالاتر در مدیریت بازار موردتوجه قرار گیرند.

فروشگاه‌های زنجیره‌ای

با گذشت زمان و تغییراتی که در سبک زندگی مردم بوجود آمد، خرده‌ فروشانی موفق بودند که توانستند تنوع و کیفیت مورد نظر مشتری را تامین کنند. در این بین، فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای به تدریج شکل گرفتند و پس از استقبال خوب مصرف‌کنندگان، روز به روز تعداد آن‌ها افزایش یافت. تنوع محصولات، حجم بالای کالا، اهمیت نگهداری و تحویل به موقع محصول به مشتری برخی از مواردی هستند که اهمیت انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای را نشان می‌دهد.

مشتریان متعدد، ورود و خروج بسیار زیاد کالا در فروشگاه‌های زنجیره‌ای‌، شارژ کالا در زمان مناسب، سفارش کمبودهای فروشگاه و دریافت آن از تامین‌کننده و موارد دیگری از جمله حمل و نقل و نگهداری محصول، همه بخشی از انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای است که در این نوشتار به آن می‌پردازیم

اهمیت انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای

با افزایش سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار خرده فروشی، حضور در این فروشگاه‌ها برای تولیدکنندگان در سراسر کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با رشد چشمگیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تنوع بالای محصولات و حجم زیاد سفارشات برای تامین نیاز مشتریان، مسئله انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای به یک امر مهم و حیاتی تبدیل شده است. پیش از شکل‌گیری فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تولید محصولات و توزیع آن‌ها محدود و فاصله میان تولیدکنندگان با خرده فروشان کوتاه بود و لذا محصولات به سهولت منتقل می‌شد.

اما امروزه با تغییر ساختار و تبدیل فروشگاه‌های سنتی به فروشگاه‌های مدرن و زنجیره‌ای، تولید انبوه، تنوع محصولات و افزایش رقابت بین برندها و از طرفی اهمیت زمان و کیفیت تحویل و خدمات ارزش افزوده، باعث پیچیده شدن عملیات انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شده است.

در واقع شبکه لجستیک و توزیع و به عبارتی انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای ، از فرایندهای اصلی و مهم این فروشگاه‌ها است؛ زیرا یک فروشگاه زنجیره‌ای از یک طرف باید محصولات را از صاحبان کالا دریافت و از طرف دیگر در شعب مختلف خود در سراسر کشور ارسال کند. برنامه ریزی لجستیک حول سه محور حمل و نقل، موجودی و مکانیابی، به عملیات تخصصی نیاز دارد تا بتواند هزینه‌های توزیع محصولات را تا حد امکان کاهش دهد. البته کاهش هزینه‌ها نباید کیفیت و سطح سرویس‌دهی را کاهش دهد و از اصول مهم این کار، توجه ویژه به افزایش سطح رضایت مندی مشتریان است.

مفهوم لجستیک
در مبحث انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای ، مجموعه فعالیت‌های برنامه ریزی، اجرا و نظارت بر خدمات و اطلاعات مربوط به حمل و نگهداری محصولات از مبد​ا تا محل مصرف را لجستیک می‌نامیم که با هدف تامین نیاز مشتری انجام می‌شود.

به طور کلی به کلیه اقدامات هماهنگ جهت تحقیق، ارزیابی و برآورد نیازها و احتیاجات اولیه در زمینه ابزار آلات، تجهیزات و تاسیسات، کلیه فعالیت‌های مرتبط با تهیه، تولید، توزیع، حمل و نقل، بیمه، نگهداری، انبارداری و طراحی سیستم و دستورالعمل‌ها، ارائه روش انجام کار و در نهایت نظارت بر همه این موارد لجستیک گفته می‌شود.

عملکردهای کلی انبارداری و لجستیک در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شامل سامانه‌های اطلاعاتی، تامین و مدیریت سفارش‌ها، حمل و نقل، انبارداری، مدیریت موجودی، خدمات مشتریان، بسته بندی و لجستیک معکوس می‌شود و مدیریت همه این فعالیت‌ها از تامین‌کنندگان تا مصرف‌کنندگان نهایی به عهده مدیریت زنجیره تامین است.

انواع لجستیک

مفهوم لجستیک شامل دو دسته اصلی درون سو و برون سو می‌شود. لجستیک درون سو شامل مهم‌ترین فرایندهای زنجیره تأمین می‌شود که در آن تمرکز اصلی روی مدیریت انتقال کالا از تولیدکننده به انبار فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا خرده فروشی‌ها است. اما لجستیک برون سو به تأمین کالا از انبار و تحویل آن به دست مشتری نهایی می‌پردازد. نوع دیگری از لجستیک وجود دارد که لجستیک معکوس نامیده می‌شود و به طور عکس از مشتری به تولید کننده عمل می‌کند. لجستیک معکوس در عودت محصول و یا امحای آن تعریف می‌شود.

موضوع فروشگاه‌های زنجیره‌ای ، علل وجودی و شرایط کامیابی آنها مدتی است که موردتوجه صاحبنظران قرار گرفته است . این مقاله سعی در ارائه یک بررسی جامع پیرامون این موضوع داشته ، در رابطه با شرایط و عوامل موفقیت این فروشگاهها به نکات جدیدی اشاره دارد. بحث با تعریف یک فروشگاه زنجیره ای شروع شده و پس از آن ، علل و اهداف شکل گیری این واحدهای نوین توزیع و همچنین ویژگیها و خصوصیات این فروشگاهها و مزایا و معایب آنها در مقایسه با واحدهای توزیع سنتی بیان شده است . درادامه ، آن دسته از عوامل اجتماعی و شرایط محیطی که در رشد و توسعه فروشگاههای زنجیره ای نقش بسزایی ایفا می کنند موردبررسی قرار گرفته اند . از این عوامل با عنوان عوامل بیرونی نام برده شده است . پس از آن نیز به بحث درمورد نکات و شرایطی پرداخته شده است که دست اندرکاران فروشگاه های زنجیره ای باید به آنها توجه داشته ودر راستای تحقق آنها گام بردارند.
۱) مقدمه
موضوع فروشگاه های زنجیره ای و مساله توزیع، چندسالی است که در کشور مطرح شده است . اگرچه ایجاد این فروشگاهها پدیده جدیدی نیست و سابقه آن به سال ۱۳۲۸ وتاسیس تعاونی مصرف سپه برمی گردد، ولی در سالهای اخیر و بخصوص در دوره سازندگی به دلیل وجود مشکلات فراوان در بخش توزیع کالاها که بیشتر متاثر از دوعامل وضعیت نابسامان اقتصادی و ساختار نامناسب نظام توزیع سنتی است ، دولت برآن شد تا با تاسیس فروشگاههای نوین زنجیره ای ، وضعیت توزیع را در کشور بهبود بخشد و از آشفتگی در بازار جلوگیری کند. فروشگاههای رفاه ، اتکا و شهروند به دنبال این تصمیم ایجاد شدند، ولی علی رغم تلاشهای انجام شده ، به علت فقدان بینش کافی نسبت به چگونگی اداره این فروشگاهها و عوامل موثر در موفقیت آنها، این واحدها نیز توفیق چندانی در نیل به اهداف تعیین شده نداشته اند. مجموعه حاضر ضمن معرفی و بیان ویژگیهای یک فروشگاه زنجیره ای ، شرایط و عواملی را بررسی خواهدکرد که باعث موفقیت و رشد فروشگاههای زنجیره ای می شوند.

۲) تعریف

الف ) یک فروشگاه زنجیره ای از چندین فروشگاه خرده فروشی تحت مالکیت مشترک و متمرکز تشکیل می شود . وظایف و کارکردهای عمده یک فروشگاه زنجیره ای ( بازرگانی ، تبلیغات ، اجاره و…) توسط یک واحد فرماندهی مرکزی یا یک مدیریت مرکزی کنترل می شوند.
ب ) فروشگاههای زنجیره ای به شبکه ای از خرده فروشیهای کوچک و بزرگ اتلاق می گردندکه کالاهای یکسانی را با مالکیت انحصاری ارائه می نمایند.
۳) اهداف و علل شکل گیری
از آنجا که سیستم توزیع ، رابط بین تولید و مصرف است ، هرگونه تغییر و تحول اساسی و عمده در یکی از دو بخش تولید و مصرف ، به تغییری بنیادی در بخش توزیع منتهی خواهدشد . قرون هیجدهم و نوزدهم میلادی در اروپا مبدا تحولات در روشهای تولید، حمل ونقل و… بوده است . در نتیجه سیستم توزیع نیز از این تغییرات بی ثمر نمانده است ، به طوری که روشها و نهادهای مدرن توزیع ، به تدریج و در ابعاد متنوع رشد و نموپیدا کرده اند و به صورت جایگزین و یا مکمل روشهای سنتی به فعالیت توزیعی پرداخته اند. شکل گیری نهادهای مدرن توزیع مرهون بعضی ابداعات و نوآوریها درروشهای توزیع نیز می باشد. اقدامات ابتکاری ازقبیل قیمتهای ثابت اعلام شده روی اجناس ، ورود و خروج آزاد و آزادی پرسه زنی در مغازه ، حق بر گرداندن اجناس و… معامله نقدی و روش سلف سرویسی نمونه هایی از این نوآوریها هستند. فروشگاههای زنجیره ای یکی از این نهادهای توزیع است که پس از پیدایش ، مسیری اگرچه غیریکنواخت ، اما تکاملی را طی کرده است ، به طوری که فروشگاههای زنجیره ای کنونی ترکیبی از انواع روشهای نوین توزیع است . اهداف اولیه شکل گیری این فروشگاهها ( البته در شرایط مساعد به وجود آمده پس از انقلاب صنعتی ) عمدتا” اقتصادی و به علت وجود حاشیه سود بالا بوده است که افراد ، اقدام به تاسیس فروشگاههای زنجیره ای می کردند . ولی به تدریج این نهاد نوین توزیع نشان داد که علاوه بر سودآوری ( برای صاحبان سرمایه در بخش خصوصی ) برای جامعه نیز مزایای عمده ای به ارمغان می آورد و این سبب شده که امروزه دولتمردان ساخت و توسعه این فروشگاهها را بیشترتشویق و تبلیغ کرده و یا خود متولی ساخت این فروشگاهها باشند . اهم اهداف موردنظردولتها در این رابطه عبارتند از:
– فراهم کردن کالاهای موردنیاز جامعه
– هدایت و حمایت برای تولید اقلام مهم
– حذف واسطه های غیرضروری میان تولیدکننده و مصرف کننده
– جلوگیری از توسعه بی رویه واحدهای تجاری در فضاهای غیرتجاری
– جلوگیری از فروش کالاهای غیراستاندارد
– توسعه و ترویج فرهنگ استانداردکردن کالاهای تولید داخلی و استفاده از بارکد ملی
– ثبیت قیمت کالا در مناطق مختلف شهری باتوجه به یکسان بودن قیمت انواع کالاهای عرضه شده در کلیه شعب واحدهای زنجیره ای
– اصلاح الگوی مصرف
– بهبود نسبی ترافیک شهری با حذف مسافرتهای درون شهری غیرضروری
– هدایت ، برنامه ریزی و نظارت بهتر و سهل تر دولت بر توزیع و اقتصاد
۴) ویژگیها
فروشگاههای زنجیره ای در مقایسه با واحدهای توزیع سنتی و خرده فروشیها، دارای خصوصیات و ویژگیهای چندی هستند که برخی از آنها عبارتنداز:
۱٫ یک فروشگاه زنجیره ای که از شعب و فروشگاههای متعدد تشکیل می شود، معمولا” در تمام واحدهایش ، کالاهای تجاری یکسانی را می فروشد .
۲٫ خرید فروشگاه در حجم و مقیاس بالایی بوده ، لذا می تواند در مقایسه باخرده فروشیهای کوچک ، کالاها را با قیمت پایین تری به فروش رساند .
۳٫ فروشگاههای زنجیره ای از انواع مختلف تمرکز کالاها و فعالیتهای مربوط به آنها بهره می برند. تمرکز کالاها به چهار گروه به شرح زیر طبقه بندی می شوند:
الف ) تمرکز افقی : عبارتست از افزایش حجم فروش یک کالای خاص در اثر توسعه شعب فروش ( وجود شعب متعدد تحت یک مدیریت واحد )
ب ) تمرکز جانبی : عبارتست از تمرکز انواع مختلفی از یک نوع کالا در فروشگاه
ج ) تمرکز عمودی : عبارتست از تمرکز وانجام فعالیتهای عمده فروشی در کنار امورخرده فروشی که قیمت تمام شده را برای فروشگاه کاهش می دهد. نوع دیگر این تمرکز، ادغام فعالیتهای تولیدی و تکمیلی ( نظیر بسته بندی ) است که به علت گستردگی فعالیت و تعدد امور تولیدی تنها در کنار فروشگاههای زنجیره ای ، امکان پذیر و مقرون به صرفه است .
د) تمرکز مورب : این تمرکز از تجمع فعالیتهای فرعی ایجاد می شود . تبلیغات متمرکز، بازرسی ، آمارگیری و تحقیقات متمرکز مثالهایی از این نوع به شمار می روند.
۴٫ واحدهای زنجیره ای نظر به وسعت عمل و قدرت مالی شان می توانند از کامپیوترهای پیشرفته برای ثبت و هدفهای دیگر استفاده کنند. این واحدها برای کنترل موجودی ،سفارشات مشتری ، پیش بینی فروش ، تجزیه وتحلیل اطلاعات و مکانیسم فروش ازمدرنترین تجهیزات و تکنیک ها استفاده به عمل می آورند. دردسترس بودن اطلاعات جدید و به روز ازطریق کامپیوتر، به آنها این امکان را می دهد که به سرعت تصمیمات تعیین کننده و بحرانی را اتخاذ کنند.

خواندن مقالات معتبر:
۴ نکته طلایی برای تجربه یک خرید عالی

ایجاد مشتریان وفادار در فروشگاه‌های زنجیره‌ای

با راز ساخت حلقه طلایی کارمندان در فروشگاه زنجیره‌ای آشنا شوید

کرونا و چالش‌های خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای

چرا مردم از فروشگاه‌های زنجیره‌ای خرید می‌کنند؟

۵٫ این واحدها درک کرده اند که از شکست در تطابق با شرایط جدید باید عبرت گرفت .به همین منظور آنها دارای بخشهای برنامه ریزی هستند که در این بخشها، کارشناسان مربوطه ، سرگرم تجزیه وتحلیل حوادث اقتصادی ، عادات مردم ، سلیقه ها و الگوهای متغیر زندگی هستند. واحدهای زنجیره ای به تبع برنامه ریزی درازمدتشان ، در تامین نیازهاو حوائج آتیه نسبت به اکثر خرده فروشیها، در وضعیت و آمادگی بهتری قرار دارند.

۶٫ حجم بسیار بالای خرید، این واحدها را قادر می سازد که از یک موضع قدرت ، باتولیدکنندگان و عمده فروشیها، معامله کنند.
۷٫ واحدهای زنجیره ای به واسطه حجم فروش بالایی که دارند، با سرعت و سهولت بیشتری می توانند از بانکها و سایر موسسات اعتباردهنده تقاضای وام کنند.
۸٫ وقتی که اجناس و کالاهای مختلف و متعدد در زیر یک سقف کنار هم قرار گرفته باشند. به فروش یکدیگر کمک می کنند، یعنی فروش برنامه ریزی نشده و ناگهانی پیش می آید که حجم زیادی از فروش فروشگاهها را تشکیل می دهد.
۹٫ فروشگاههای زنجیره ای به علت قدرت اقتصادی و سازماندهی متمرکزشان ، درتبلیغات برای محصولاتشان ، مزیت منحصربه فردی دارند و قادرند پیامهایشان را ازطریق روزنامه ها، مجلات ، رادیو، تلویزیون و… به مصرف کننده برسانند، درحالی که یک واحدخرده فروشی مستقل ، دراین خصوص انتخابهای بسیار کمتری دارد.
۱۰٫ تداوم حیات اقتصادی فروشگاههای زنجیره ای ، موکول به توسعه شعب آنهاست ،چرا که برای چنین فروشگاههایی ، حد پایین از توسعه وجود دارد که کمتر از آن حد، این فروشگاهها دوام نمی آورند و متضرر خواهندشد.
۱۱٫ فروشگاههای زنجیره ای مانند بعضی از کارخانجات بزرگ تولیدی دارای هزینه ثابت قابل توجهی هستند.
۱۲٫ واحدهای زنجیره ای به سرمایه گذاری زیادی برای مکان یابی ، تجهیزات و موجودی شعبه های جدید و همچنین حفظ و نگهداری شعبه های موجود نیازمندند، و لذا مبالغ قابل ملاحظه ای را مسدود می کنند.
۱۳٫ فروشگاههای زنجیره ای به سطح بالایی از نیروی متخصص نیازمندند.
علاوه بر ویژگیهای فوق ، همان طور که قبلا هم اشاره شد، فروشگاههای زنجیره ای برای جامعه و مصرف کنندگان نیز آثار و فوائد متعددی به ارمغان می آورند که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:
الف ) فوائد اجتماعی
– حذف واسطه های غیرضروری میان تولیدکننده و مصرف کننده و کاهش هزینه های توزیع
– جلوگیری از توسعه بی رویه واحدهای تجاری در فضاهای غیرتجاری
– توسعه و ترویج فرهنگ استانداردکردن کالاهای تولید داخلی و استفاده از بارکد ملی
– تثبیت قیمت کالا در مناطق مختلف شهری باتوجه به یکسان بودن قیمت انواع کالاهای عرضه شده در کلیه شعب فروشگاههای زنجیره ای
– بهبود نسبی ترافیک شهری با حذف مسافرتهای درون شهری غیرضروری
– کاهش آلودگی هوا و استهلاک وسائط نقلیه
– کاهش گردش نقدینگی با استفاده از کارتهای اعتباری
ب ) فوائد بهداشتی
– کاهش سطح توزیع ( توزیع در مناطق خاص و با نشانی دقیق (
– کاهش زمان بین تولید تا توزیع وتوزیع تا مصرف
– امکان اعمال نظارت سریع ، دقیق و گسترده بر کار فروشگاههای زنجیره ای
– استانداردبودن کار فروشگاههای زنجیره ای
– بسته بندی کالا به صورت صحیح
– امکان جلوگیری از فروش کالاهای غیراستاندارد
– مشخص بودن مسیر توزیع
– کاهش عوارض ناشی از سود آنی
– نظارت ظاهری سطح فروشگاه و کارکنان
ج ) مزایای ویژه مصرف کنندگان و مشتریان
– ورود آزاد و عدم اجبار به خرید و درنتیجه ایجاد آرامش هنگام خرید
– عرضه کالا به قیمت ثابت و همراه با اطلاعات کالا نظیر وزن ، تاریخ تولید و انقضا و…
– فروش اجناس بسیار متعدد در زیر یک سقف . این خصوصیت ، در شهرهای بزرگ پرازدحام و دارای ترافیک ، شاید از قیمت ارزانتر، برای مشتریان جذاب تر باشد
– آزادی انتخاب بیشتر باتوجه به تنوع کالایی
– صرفه جویی در وقت
– امکان تهیه کالا و خدمات در طول شبانه روز
– استفاده ازامکانات و تسهیلات رفاهی درهنگام خرید ( نظیر کارتهای اعتباری ، پارکینگ و…)
البته باید توجه داشت که تنوع فوق العاده اجناس در فروشگاههای زنجیره ای ، ممکن است نیاز کاذب برای مشتریان ایجادکند که نتیجه آن افزایش مصرف و بالارفتن هزینه خانوار است .

مقالات بیشتری مطالعه کنید:

کسب و کارها و ایجاد باشگاه مشتریان

تکرار خرید و رازهای پنهان در ورای آن

منظور از طول عمر مشتری چیست؟

چگونه مشتریان شادی داشته باشیم؟

از فلسفه اپل، برای بهترشدن فروشگاه خودتان استفاده کنید

تجربه یک خرید معقول در فروشگاه‌های زنجیره‌ای

۵ اصل ساده برای بازگرداندن مشتری به فروشگاه‌

به‌عنوان یک نمونه موفق درخصوص امکان برخورداری از ظرفیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای در مدیریت بازار کالاهای حساس و ضروری می‌توان به تجربه فروشگاه وال‌مارت آمریکا در توزیع محصولات غذایی در مناطق کمتر برخوردار اشاره کرد که با همکاری وزارت کشاورزی این کشور، ایجاد بیش از ۳۰۰ فروشگاه جدید با هدف دسترسی آسان‌تر مردم این مناطق به محصولات غذایی با قیمت‌های مناسب تا پایان سال ۲۰۱۶ میسر شد.

یا به‌عنوان یک نمونه دیگر می‌توان به تجربه سافال به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های تولید و توزیع محصولات غذایی به‌ویژه لبنیات در یکی از ایالت‌های هندوستان اشاره کرد. این شبکه که دارای بالغ بر ۴۰۰ شعبه فروشگاهی است در سال ۲۰۱۶ علاوه بر توزیع محصولات تخصصی خود، برای تنظیم بازار محصولات ضروری کشاورزی همچون سبزی و صیفی‌جات در شرایط بروز قیمت‌های تقویمی، کمک‌های گسترده‌ای به دولت با استفاده از شبکه در اختیار خود و پایش مستمر توزیع مویرگی صورت‌گرفته از طریق این شبکه انجام داد.

در همین ارتباط و درخصوص تجربه ایران یعنی نقش موثر فروشگاه‌های زنجیره‌ای در مدیریت بازار گوشت قرمز به‌عنوان یکی از کالاهای اساسی و به‌منظور ممانعت از افزایش قیمت گوشت قرمز در بازار باید گفت براساس اطلاعات اخذ شده از دفتر برنامه‌ریزی، تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت صنعت، معدن و تجارت درحال‌حاضر به‌صورت میانگین در هر روز حدود ۱۱۰ تن گوشت گوسفندی گرم در استان تهران توزیع می‌شود. درخصوص سهمیه گوشت گوسفند گرم وارداتی از نوع تنظیم بازاری برای تهران باید گفت این سهم حدود ۳۰ درصد از کل سهمیه کل کشور(۳۳۰ تن روزانه) است. ‌دلیل درنظر گرفتن این سهم برای تهران، ملاحظات سیاست‌گذاری از جمله تاکید بر عدم انتقال تقاضای تهران به سایر استان‌ها به‌دلیل جمعیت زیاد ساکن در آن، خارج کردن تقاضای بالای این شهر از بازار دام کشور و متعادل ساختن نرخ دام زنده است.

درخصوص قیمت گوشت گوسفندی گرم تنظیم بازاری باید گفت این گوشت با قیمت تعزیراتی و با رعایت حاشیه سود مصوب حدود ۸ درصد عرضه می‌شود. علت تفاوت قیمت انواع گوشت گرم گوسفندی تنظیم بازاری نیز به تفاوت قیمت تمام‌شده گوسفند گرم وارداتی از کشورهای مبدا همچون استرالیا و آسیای میانه، اختلاف قیمت گوشت فله و بسته‌بندی‌شده و از همه مهم‌تر تفاوت قیمت فیله، راسته، ران، دست و … برمی‌گردد. درخصوص متولیان مربوط باید گفت این مهم با همکاری وزارت جهادکشاورزی از طریق شرکت پشتیبانی امور دام کشور (متولی تامین) و وزارت صنعت، معدن و تجارت در شبکه خرد صورت می‌پذیرد. از کل رقم فوق که به سازمان میادین میوه و تره‌بار، فروشگاه‌های قصابی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای توزیع می‌شود، باید گفت، بالغ بر ۶۰ تن آن (معادل ۶۰ درصد) از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد.

نکته حائز اهمیت آن است که حدود ۲۰ تن از کل رقم مزبور از طریق سه فروشگاه برتر تخفیفی توزیع می‌شود. در این میان، اگرچه سهم سه فروشگاه تخفیفی در تامین گوشت موردنیاز مردم با توجه به تعداد شعب، امکانات و تجهیزات فروشگاهی متفاوت است، اما نقش پررنگ مجموع آنها در تامین گوشت مورد نیاز مردم را نمی‌توان نادیده گرفت. اهمیت این فروشگاه‌ها در تنظیم بازار گوشت قرمز یا سایر محصولات اساسی زمانی روشن‌تر می‌شود که به این موضوع توجه کنیم که تعداد شعب فروشگاه‌های تخفیفی کشور تا تاریخ ۱۹تیرماه امسال بالغ بر ۱۷۸۴ شعبه بوده است و این تعداد فروشگاه‌ها می‌توانند نقش مهمی در توزیع مویرگی کالاهای اساسی و مدیریت بازار داشته باشند.

البته نباید از نظر دور داشت مجموع گوشت قرمز مورد نیاز کشور در سال ۱۳۹۷ براساس برآوردهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، سالانه حدود ۹۳۳ میلیون تن (با احتساب ۱۶/ ۸۱ میلیون نفر جمعیت کشور و سرانه مصرف حدود ۵/ ۱۱ کیلوگرم سالانه و بدون درنظر گرفتن کاهش تقاضای گوشت به‌دلیل افزایش قیمت‌ها در برهه کنونی) است که فقط بخش کوچکی از آن (حدود ۱۱ درصد) از محل گوشت تنظیم بازاری و مابقی از طریق کشتار دام داخلی تامین می‌شود.

اگرچه این سهم درحال‌حاضر ممکن است چشمگیر نباشد، اما باید توجه داشت این امر برای شرایط مقطعی حاضر طراحی شده است و بدیهی است با توجه به مجهز بودن فروشگاه‌های زنجیره‌ای به زنجیره سرد ظرفیت این نوع فروشگاه‌ها در توزیع اقلام حساس و ضروری از جمله گوشت قرمز می‌تواند افزایش قابل‌توجهی داشته باشد.  در نهایت با توجه به نقش پررنگ فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌خصوص فروشگاه‌های تخفیفی در توزیع کالاهای اساسی با قیمت‌ مصوب دولت، تسهیل فرآیندهای کسب‌وکاری در این نوع فروشگاه‌ها ‌باید یکی از اولویت‌های اصلی تصمیم‌سازان و برنامه‌ریزان شبکه توزیع کالا در ایران قرار گیرد.

ضمن اینکه همزمان تمهیداتی به‌عمل‌ آید تا نسبت به ساماندهی واحدهای خرده‌فروشی سنتی به‌منظور بهره‌گیری از ظرفیت این واحدها در مدیریت بازار نیز اقدام لازم به‌عمل‌ آید.

طبق تحقیقات انجام شده بر روی رفتار مشتریان در زمان پاندمی ویروس کرونا در سراسر جهان این موضوع تایید شده است که روش‌های مختلف فروش، فیزیکی و آنلاین، هر کدام به تنهایی نمی‌توانند روش مناسبی در بازار رقابتی کنونی باشند.

علاوه بر آن این تحقیق نشان می‌دهد که عادات خرید مردم در آمریکا و اروپا به دلیل اختلالات ناشی از بیماری همه‌گیر کرونا تغییر کرده و منجر به پذیرش و رشد سریع خرید آنلاین به طرز چشم‌گیری شده است.

با این حال یافته‌ها حاکی از این است که سهم فروش اینترنتی و تلفنی در زمان تعطیلی کشورهای مورد مطالعه، بیش از ۳۰ درصد از کل فروش صنعت خرده فروشی را نتوانسته به خود اختصاص دهد. لازم به توضیح است که بیشتر این فروش‌های آنلاین به‌صورت اینترنتی سفارش داده می‌شود و تحویل در شعبه مورد نظر مشتری انجام می‌گردد (click-and-collect). بنابراین بسیاری از فروش‌های آنلاین توسط فروشگاه‌های فیزیکی پشتیبانی می‌شوند.

در ادامه این گزارش به بررسی چگونگی رفتار خرید مشتری از زمان پایان قرنطینه پرداخته شده و نشان می‌دهد که با بازگشت مشتریان به فروشگاه‌ها، استفاده از روش خرید آنلاین در حال کاهش است. نیل ساندرز (Neil Saunders) تحلیل‌گر ارشد موسسه تحقیقاتی گلوبال دیتا (GlobalData) ، در توضیح اینکه چرا استفاده از کانال‌های چندگانه فروش (Omnichannel) راه پیش روی صنعت خرده‌فروشی است می‌گوید: «علی‌رغم ادعای اینکه رشد خرید آنلاین منجر به پایان عمر صنعت خرده‌فروشی می‌شود، واقعیت این است که خرده‌فروشان کسب‌وکار خود را در همه بخش‌ها توسعه می‌دهند و به دنبال راه‌های خلاقانه برای ارائه یک تجربه خرید راحت‌تر برای مصرف‌کنندگان هستند.

بخش قابل توجهی از فروش که به روش آنلاین صورت می‌گیرد، در واقع فروش از طریق کانال‌های چندگانه است که برای رسیدن به موفقیت نیازمند داشتن فروشگاه فیزیکی در کنار فروش به‌صورت آنلاین است. به‌طور متوسط یک سوم خریدهای غیرخوراکی آنلاین (در واقع مشتری فقط به صورت آنلاین سفارش خود را ثبت می‌کند) برای انتخاب، تحویل و یا تعویض کالا به فروشگاه‌های فیزیکی وابسته است.»

این گزارش همچنین این تصور را که خرده‌فروشی می‌تواند به‌طور منظم بین دو روش خرید آنلاین و فیزیکی تقسیم شود را حذف می‌کند چون مشتریان همزمان از همه روش‌ها برای خرید استفاده می‌کنند.

مفهوم کانال‌های جداگانه فروش تا حدودی بی‌معنی است چون استفاده از روش‌های مختلف خرید همه‌گیر شده است. برای هر خرید مشخص، خریداران با استفاده از روش‌ها و بر اساس نیاز خود اقدام به خرید می‌کنند. به‌عنوان مثال در آمریکا، در حال حاضر فروشگاه‌ها نسبت به اوایل همه‌گیر شدن ویروس کرونا از فروش آنلاین حمایت می‌کنند، دلیل آن هم این است که روش خرید آنلاین و تحویل در فروشگاه‌ها را بیشتر معرفی کرده‌ و در دستور کار خود قرار داده‌اند که باعث رشد فروش آنلاین در فروشگاه‌های خرده‌فروشی بزرگ شده است.

در کشورهای سراسر دنیا، اکثر خریداران اعلام کرده‌اند اگر شرایط به حالت عادی برگردد باز هم خریدهایشان را از طریق روش‌های مختلف انجام می‌دهند و از کانال‌های مختلف بیشتر بهره می‌برند. بنابراین اکثر مدیران خرده‌فروشی در حال برنامه‌ریزی به‌منظور سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش‌های چندکاناله در کسب‌وکار خود هستند، مانند سفارش اینترنتی و تحویل در محل فروشگاه. این ایده که نبردی بین خرده‌فروشی آنلاین و فیزیکی وجود دارد منسوخ شده است فقط یک میدان نبرد در صنعت خرده‌فروشی وجود دارد و آن رقابت بین بازیکنان آن است و قطعا خرده‌فروشانی که دارای گزینه‌های چندکاناله قوی با پشتیبانی فروشگاه هستند، پیروزمندان این میدان خواهند بود